сир (кырыс, буор (сиигэ) — сир ньуурун үүнээйи үүнэр үрүт араҥатын буоругар төһө уу (сиик) баара. Олох кураанах буор ыйааһыныгар тэҥнээн бырыһыанынан кэмнэнэр.)

кырыс бадараанныйыы-та (сир ньуурун үөһээ араҥатыгар уу наһаа хонуутун а. э. мунньуллуутун түмүгэр бааһына, ходуһа туругун үгүс өрүттээх уларыйыыта (сиигэ, үүнэр үүнээйитэ) а. э. кырыска урут баар химическэй, биологическай, механический көстуүлэр кэһиллиилэрэ.)

кырыс буору испиэскэ-лээһин (кырыс буорга аһыйымтыатын (кислотность) аччатар наадатыгар испиэскэлээх уоҕурдууну киллэрии. Күллээх, лыбыкталаах (торф) кырыс буор аһыйымтыата үрдүк буолар.)

кырыс сиигин көтүүтэ, сир сиигин сүтэриитэ (сир үрүт араиатыттан уу паар буолан көтүүтэ.)

кирээдэлэр икки ардыларын танастааһын (кирзэдэнэн олордуллар культуралар (кукуруза, субүөкүлэ, хортуоппуй энин) кирээдэлэрин икки ардын сыыс отун суох гынар, сииги тутуутун тупсарар, салгын киириитин хааччыйар туһугар танастааһын (буорун көбүтүү, сыыс оттортон ыраастааһын Уо. д. а.).)

кырыс ууну тутуутун үрдүкү кээмэйэ (үөһэттэн книрэр уонна аллараттан тахсар ууну аахсыба-тахха кырыс буор быыһыгар-ардыгар а. э. бэйэтигэр иҥэринэн тутан хаалар уутун мунутуур элбэх кээмэйэ.)

сущ.
чочуйуу, оҥоруу

ж. обработка, таҥастааһын; сууйуу; чочуйуу, (чочуйан) оҥоруу; ылыннарыы; обработка металла металы таҥастааһын; обработка рукописи рукопиһы тупсаран оҥо- РУУ-

танастааһын (дэтээлгэ сөптөөх быһыыны-таһааны, хаачыстыбаны, тустаах уратыны биэрии, ситэрии-хоторуу үлэтэ. Дэтээли Т. ньымата, техио-логията дэтээл конструкциятыттан, ирдэниллэр араас хаачыстыбаларыттан, уратыларыттан, аналыттан о. д. а. улахан тутулуктаах.)

кырыһы танастааһын (сир кырсын тыа хаһаайыстыбатын үүнээйилэрэ үүнэллэригэр сөп гына оноруу үлалэрэ (хорутуу, илдьиритии, көбүтүү энгин). Суха, диискэлээх барана, фрез-барабаан о.д.а. туһаныллар.)

сири танастааһын (үүнүүтүн үрдэтэр сыалтан сири оноруу (сухалааһын, буорун көбүтүү, булкуйуу).)

Т. С. Мальцев ньыматынан бааһынаны оноруу (сири танастааһынна Т. С. Мальцев киллэрбит (50-с сыллар-даахха) сана ньыматын туһаныы — үс-түөрт сыл устата бааһына буорун тиэрбэккэ эрэ 40-50 см дириннээхтик көбүтэ-көбүтэ эрэ бурдугу ыһыы (Урал уонна Apgaa Сибиир оройуоннарыгар).)

сири ыһыы иннинэ таҥастааһын (бааһынаны ыһыыга бэлэмнээн үөһээ араҥатын боромньулааһын эбэтэр культиватор-дааһын.)

сир кырсын илдьиритии (элбэх быһахтаах эргийэр барабааннаах техника көмөтүнэн сир кырсын эргиппэккэ эрэ бысталааһын, ильди кырбатыы итиэннэ булкуйуу.)