олохтоох бэйэни салайыныы аакталара

олохтоох бүдьуөт ороскуотун биэдэмистибэнэн тыырыы

гл
аан тутааҕыттан тутуста

нэһилиэктэр икки ардыларынааҕы олохтоох боппуруостар

олохтоох бэйэни салайыныы быыбарданар дуоһунастаах сирэйэ

олохтоох бүддьүөт үбүн дьаһайар тэрилтэ

прил. государственнай, государство; государственный строй государство тутула; государственная тайна государственнай кистэлэҥ.

судаарыстыба эбэтэр муниципалитет иэһэ

олохтоох салайыныы уорганнарын судаарыстыба хонтуруоллааһына

судаарыстыба баайын-малын дьаһайар судаарыстыбаннай уорган

олохтоох салайыныы бэрэстэбиитэллээх уорганын дьокутаата

олохтоох бэйэни салайыныы дуоһунастаах сирэйэ

олохтоох бүддьүөккэ нолуогу таһынан киирэр дохуот

олохтоох дъаһалта эбээһинэһин толорор дуоһунастаах сирэй

предл
I (в. п.)
1) 1. Ким, туох иннигэр, оннугар этэргэ туттуллар (за меня не беспокойтесь). 2. Туох иһин биэрбити, төлөөбүтү, атастаспыты эҥин этэргэ (за книги уплочено 9 рублей). 3. Туохтан харбаабыты, тутуспуту, хатаастыбыты, таарыйбыты уо. д. а. бэлиэтииргэ (держится за канат, поймал за ногу, задел за плечо)
2) иһин, туһугар, иннигэр (за счастье - дьол иһин, дьол туһугар. За свободу - көҥүл иннигэр)
3) төһө өр буолбуту, буолары көрдөрөр (за лето - сайын устатыгар; за 10 лет - 10 сыл устатыгар)
4) за опоздание - хойутаабытын иһин
5) туох кэтэҕэр уурбуту, бырахпыты, барбыты уо. д. а. көрдөрөргө туттуллар (положил за шкаф, унес за амбар)
II (т. п.)
1) за ягодами - отоннуу, за дровами - мас аҕала
2) за неимением - суоҕуттан
3) 1. Кэтэҕэр, кэннигэр (за деревом, за шкафом), 2. За столом - остуолга, за партой паартаҕа

предл.

сесть за стол - остуолга олор;
за деньги - харчыга;
за городом - куорат таһыгар;
за здоровье - доруобуйа туһугар

предлог 1. с вин. п. (через, по ту сторону, дальше чего-л.) таһыгар, нөҥүө, =нан; уехать за город куорат таһыгар бар; выкинуть за борт борт таһыгар ылан бырах; 2. с вин. п. (около, вокруг) тула, таһыгар, =ҕа; сесть за стол остуолга олор; 3. с вин. п. (указывает на начало действия) =ҕа; взяться за работу үлэҕэ турун; приняться за учение үөрэххэ ылыс; 4. с вин. п. (в течение, в продолжение) устатыгар, иһигэр, =ҕа; эту работу можно сделать за час бу үлэни чаас иһигэр оҥоруохха сөп; заработать за один месяц ый устатыгар үлэлээн бул; 5. с вин. п. (позднее, больше, сверх) ааһа, тахса; уже за полночь хайыы--үйэҕэ түүн үөһүн ааһа барда; ей далеко за сорок кини түөрт уонтан ыраах тахса саастаах; 6. с вин. п. (ради, в пользу чего-л.) иһин, туһугар; бороться за дело революции революция дьыалатын иһин охсус; пить за здоровье доруобуйа туһугар ис; 7. с вин. п. (вместо кого-л., в качестве кого-л.) оннугар, солбуйан; она работает за мастера кини маастар оннугар үлэлиир; работать за двоих икки киһи оннугар үлэлээ; 8. с вин. п. (на расстоянии) ыраах, =ҕа; находиться за десять километров от города куораттан уон километр ыраах баар буол; за километр отсюда мантан биир километр ыраах; 9. с вин. п. (раньше, до) иннинэ; за час до отхода поезда поезд барыан биир чаас иннинэ; 10. с вин. п. (при указании предмета, которого касаются) =ттан; вести за руку илиититтэн сиэт; держаться за перила сыҥаһаттан тутус; дёрнуть дверь за ручку ааны тутааҕыттан тарт; 11. с вин. п. (в обмен, по какой-л. цене) =ҕа; за деньги харчыга; купить книгу за пять рублей кинигэни биэс солкуобайга атыылас; 12. с вин. п. (при обозначении лица, предмета, по отношению к которому возникает какое-л. чувство) туһугар, иннигэр, =ттан; беспокоиться за детей оҕолор тустарыгар кыһан; мне стыдно за него мин киниттэн саатабын, кини куһаҕан быһыытыттан саатабын; я рад за вас эн тускар үөрэбин; 13. с те. п. (позади, по ту сторону) кэннигэр, унуор, тас өттүгэр; за воротами олбуор аанын кэннигэр; за рекой өрүс унуор; жить за городом куорат тас өттүгэр олор; 14. с те. п. (возле, около, у) тула, аттыгар, =ҕа; сидеть за столом остуолга олор; стоять за станком станок аттыгар тур; 15. с те. п. (во время чего-л.) олорон, сылдьан; за работой үлэлии сылдьан; за обедом эбиэттии олорон; 16. с те. п. (позади, вслед, чередуясь) кэнниттэн, =ттан; идите за мной мин кэннибиттэн иһнп; читать книгу за книгой кинигэттэн кинигэни ааҕан ис; 17. с те. п. (с целью) =ҕа; =а; пойти за водой уута баһа бар; послать за врачом врачка ыыт; стоять в очереди за билетами в театр театрга билиэккэ уочараттаан тур; 18. с те., вин. (по причине, вследствие) иһин, =ттан, =ан; уважать за храбрость хорсунун иһин убаастаа; за недостатком времени бириэмэ тиийбэтиттэн; за ненадобностью наадата суоҕуттан; 19. с те. п. (в знач. предлога "с") =лаах; письмо за подписью директора директор илии баттааһыннаах сурук; дело за номером таким-то маннык нүөмэрдээх дьыала; 20. с те. п. (при обозначении лица или предмета, от которых зависит наступление какого-л. действия) =ттан; дело за немногим дьыала кыраттан; задержка за утверждением проекта тардыллыы бырайыак бигэргэтиллэ илигиттэн; 21. с те. п. (при обозначении лица, которое должно платить, сделать что-л.): за вами десять рублей эн уон солкуобайы төлүүрдээх-хин; за тобой ещё две книги эйиэхэ өссө икки кинигэ баар; запишите за мной миэхэ суруйан кэбис; 22. с те. п., разг. (при обозначении лица, которому присуще какое-л. свойство) =лаах; за ним водится эта дурная привычка кини итинник куһаҕан үгэстээх; 23. с вин. и те. п. (указывает на лицо или предмет, на которые направлено действие) -ы, =ны; ухаживать за больным ыарыһаҕы бүөбэйдээ; смотреть за детьми оҕолору көр; # выйти замуж за кого-либо ки миэхэ эрэ эргэ таҕыс, эргэ бар; быть замужем за кём=либо кимиэхэ эрэ эргэ тахсан олор; за исключением ураты; учесть все за и против табыллар--табыллыбат өттүлэрин барытын аах (учуоттаа).

ходуһатыйыы, ходуһатытыы (сир үүнүүлээх ходуһаҕа кубулуйуута. Сири тупсаран оноруу, холобура, элбэх сыллаах культурнай оттору ыһан үүн-нэрии эбэтэр айылҕаҕа бэйэтигэр буолар уларыйыылар түмүктэригэр X. тахсар.)

олохтоох бэйэни салайыныыны мэктиэлээһин

олохтоох бүддьүөтү толоруу

олохтоох бэйэни салайыныы сөбүлэҥнээх уоргана

олохтоох референдум хамыыһыйата

олохтоох бэйэни салайыныыны Төрүт Сокуон мэктиэлээһинэ

олохтоох бэйэни салайыныыны хонтуруоллааһын

олохтоох бэйэни салайыныы култуурата

судаарыстыба олоххо-дьаһахха халыыбын алын кээмэйэ

м. 1. (наблюдение) көрүү, кэтэбил; быть под чьим-л. надзором ким эмэ кэтэбилигэр сырыт; 2. (группа лиц, орган для наблюдения) надзор; санитарный надзор санитарнай надзор; технический надзор техническэй надзор.

олохтоох бүддьүөккэ нолуоктан кшрэр дохуот

олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын суөл эппиэтинэстэрэ

олохтоох салайыныыны тэрийэр төрүттэр

олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара

олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын сөптөөх эппиэтинэстэрэ

олохтоох бэйэни салайыныыны быраап өттүнэн хонтуруоллааһын

олохтоох бэйэни салайыныы быраабын төрүттэрэ

олохтоох бэйэни салайыныы бэрэстэбиитэллээх уоргана

олохтоох бэйэни салайыныы тосхоллоро

олохтоох бүддьүөт ороскуота

олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын тутула

олохтоох бэйэни салайыныы бэйэмтэтэ (субъега)

олохтоох референдум территориальнай хамыыһыйалара

олохтоох нолуогу тус-тээһин

олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын тутула

олохтоох референдумҥа кыттааччы

олохтоох бэйэни салайыныы үбүн-экэниэмикэтин төрүттэрэ

олохтоох бүддьүөт ороскуотун аналынан наардааһын

олохтоох бэйэни салайыныы быыбардыыр уорганын чилиэнэ

олохтоох бүддьүөт ороскуотун экэниэмикэҕэ олоҕуран наардааһын

приставка, суолтатынан: 1. туохтууру үөскэтэр уонна көрдөрөр: 1) хайааһыны саҕалааһыны, хол. запеть ыллаан бар; 2) хайааһын түмүгүн ситиитин, хол. закрепить туттаран кэбис, иҥиннэрэн кэбис; затвердеть кытаатан хаал; 3) хайааһын наһаа барыытын, наһаалааһыны, хол. захвалить наһаа хайҕаа; засидеться наһаа олорон хаал; 4) тугу эмэ ааһа барыыны, нөҥүө түһүүнү, хол. завернуть за угол муннугу эргийэ бар, муннугу нөҥүө түс; 2. туох эмэ уҥуор эбэтэр тас өттүгэр баары бэлиэтиир аат тылы уонна даҕааһыны үөскэтэр, хол. заречье өрүс уҥуоргута, өрүс уҥуоргу өттө; загородный куорат таһынааҕы.

предл
(р. п.)
1) кэтэҕиттэн (из-за угла)
2) из-за лености - сүрэҕэлдьээн, сүрэҕэлдьээһинтэн; из-за тебя - эйигиттэн

предл.
из-за него - киниттэн

предлог с род. п. 1. (на вопрос "откуда") кэнниттэн, уҥуортан; из-за двери аан кэнниттэн; из-за реки өрүс уҥуортан; 2. (по причине) =тан; из-за тебя эйигиттэн; из-за дождя самыыртан.

м. муз. орган (хас да клавиатуралар-даах, турбалардаах үрэн оонньонор музыкальной инструмент).

м. 1. (часть организма) орган; орган слуха истэр орган; орган обоняния сыты билэр орган; 2. перен. (орудие, средство) орган; 3. (учреждение) орган, тэрилтэ; партийные органы партийнай органнар; 4. (печатное издание) орган.

судаарыстыба былааһын уоргана

муниципальнай баайы-малы салайар уорган

боломуочуйалаах уорган

книжн. надзор; санитарнай надзор санитарный надзор.

в разн. знач. орган; киһи ис органнара внутренние органы человека; олохтоох органнар местные органы; хаһыат — партийнай орган газета—партийный орган.
муз. орган; органҥа оонньоо = играть на органе.