суудуна, хараабыл ойоҕоһо (суудуна холлоҕоһо а. э. ойоҕос эркинэ барыта. Ханас ойоҕоһо бакборт, оттон уна ойоҕос штирборт дэнэр. Суудна уйуга ойоҕоһо төһө үрдүгүттэн тутулуктаах.)

бүддьүөт тутула

суудуна уйуга (суудуна бэйэтин ыараханынан ыган таһаарар уутун ахсаана. Ол ахсаан сыҕаллыбыт уу сабардамыгар уонщ ыйааһыныгар, онтон сыҕаллыбыт уу ыйааһьгаа суудуна ыйааһыныгар тэҥ.)

суудуна сүрүн кээмэйдэрэ (суудуна төһө улаханын быһаарар кэм-нээһиннэр: устата, ойоҕос эркинин үрдүгэ, ууга олоруутун диринэ эҥин.)

таһадас суудуната (таһаҕаһы таһарга аналлаах суудуна. Т. с-ра кураанах курууһу, кутуллар убаҕаһы (наливные) таһааччыларга уонна атын-атын таһаҕаһы холбуу тиэнээччилэргэ (комбинированные) араарыллаллар. Итилэр бэйэлэрин оноһууларынан, та-һаҕаһы тиэиэр ньымаларынан уо. д. а. бэлиэлэринэн уратылара үгүс.)

суудуна куруус-туур тэрилэ (суудуна курууһу тиэнэр, сүөкүүр уонна сыҕарытар тэрилэ. Торуостаах көтөҕөр сис (грузовая стрела), биир сиргэ турар эбэтэр сыцарыйар кыраан, ардыгар лиил, конвейер, элеватор, пневматическай сүө-кээччи уо. д. а. С. к. т. ахсааныгар киирэллэр.)

диринэтэр суудуна-лар (уу түгэҕин кумаҕын, былыыгын оботторон, хаһан диршгэтэргэ туттуллар суудуналар. Д. с. сыапка олордул-лубут тиһилик хомуостардаах, буору оботторордоох, тааһы үлтүрүтэрдээх энин буолаллар.)

суудуна туора оҕустарыыта (суудуна тыалга, долгунна уонна сүүрүккэ оҕустаран баран иһэр хайысхатыттан халыйыыта.)

иитэр оҥоһук (электрическэй аккумулятор уонна конденсатор батареяларын иитиилэрэ аччаатаҕына иитэн чөлүгэр түһэрэргэ аналлаах оҥоһук. Холобура, дубук аһарааччылаах (полупроводниковый) көннөрөөччүк {выпрямитель) уонна хамсатаач-чы-генератор.)

суудуна тумса (суудуна бөҕө-таҕа, долгуну, ууну хайытар, кырыылаах гына оноһуллубут инники күөнэ.)

суудуна олоруута (суудуна түгэҕин саамай анныкы туочуката уу ньууруттан төһө дириҥнэ тимириитин кээмэйэ.)

суудуна баарыһа (мотуора суох, тыал күүһүнэн устар суудуна маачтатыгар тиирэ тардыл-лар бөҕө болотуна эбэтэр имнллэннэс атын матырыйаал.)

балыгы харыстыыр оҥоһук (ууну өрүстэн (күалтэн) носуоһунан оботторон ылыыга балык ыамалара оботторуллан киир. бэттэрин хааччыйар оҥоһук.)

с. 1. (по гл. устроить) оҥоруу; олохтооһун, киллэрии (на работу и т. п.); 2. (по гл. устпоиться) киирии (хол. үлэҕэ); 3. (строй) тутул; общественное устройство общественнай тутул; 4. (конструкция) оҥоһуу; устройство радиоприёмника радиоприёмник оҥоһуута.

owohyy, тэрил (туох эмэ үлэнн толорор тэрил (кэмниир, хамаандалыыр, программаланар, чикэтэр, тутар-хабар уо. д. а.).)

олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын тутула

академическай суудуна, оиочо (уһун синньигэс чэпчэки оночо. Ойоҕоһугар куукталардаах, иһигэр иннинэн-кэннинэн сыҕарытыллар олбохтордоох. А. с. күрэхтэһэргэ эбэтэр үөрэнэргэ аналлаах.)

буксуурдуур суудуна (-буксуурдуур аал. Бэйэтэ хаампат ааллары, болуоттары соһор аналлаах. Б. с. муораҕа, өрүскэ, күелгэ туттуллар. Б. с-лар үгүстэрэ буксуурдарын торуоһунан соһоллор, сорохторо күөннэринэн үтэллэр.)

буункар-дааччы, буункардыыр суудуна (суудуналары турар эбэтэр уста сылдьар кэмнэригэр оттугунан хааччыйар суудуна. Б. с. убаҕас оттугу хачайдыыр эбэтэр таас чоҕу атын суудунаҕа сүөкүүр тустаах тэриллээх.)

биинтэлээх суудуна (салбахтардаах биинтэ ууну ытыйар күүһүнэн устар суудуна. Билиҥҥи ууну үрдүнэн да аннынан да сылдьар суудуналар үксүлэрэ биинтэ эрдиилээхтэр. Биинтэ үксүн суудуна кэннигэр олордуллар.)

прил. таһаҕас; грузовой транспорт таһаҕас транспорда.

хаабыл суудуната (уу анныгар хаабылы туһэрэр, таһаарар уонна өрөмүөннуүр суудуна. X. с. алта километр дириннээх ууга чаас аайы 15 км хаабылы түһэрэр кыахтаах.)

хабатаас, каботаж суудуната (муораҕа биэрэк чугаһынан сылдьар таһаҕас таһар суудуна.)

контейнер таһар суудуна (контейнердаах таһаҕаһы, контейнер-дары таһарга анаан оҥоһуллубут суудуна. К. т. с. контейнердары түргэнник тиэйэргэ, сүөкүүргэ анаан киэҥ-куоҥ. Ардыгар бэйэтэ туспа кырааннаах, атын даҕаны көтөҕөр тэриллэрдээх. Сорох контейнардары паалыбатыгар эмиэ ылар.)

куттунардаах суудуна, таанкар, танкер (убаҕаһы (неби, бензины, сымаланы, арыыны, арыгыны, химикаттары уо. д. а.) систиэринэлэригэр, атыннык ааттанарынан таанкаларыгар кут-тан таһар 500 тыһыынча туоннаҕа тиийэ уйуктаах суудуна.)

баарыстаах-мотуор-даах суудуна (баарыһын таһынан эбии ис умайыылаах мотуордаах суудуна. Мотуора тыал суоҕар эбэтэр эргийэ-ригэр-урбайарыгар (маневрирование) үлэлэтиллэр.)

баарыстаах суудуна (тыалга үрдэрэн устар суудуна. 1-7 маачталаах буолар. Урут муоранан устарга уонна сэбилэниилээх күүстэргэ туһаныл-лара. Билигин спортка, сынньалаҥна, үөрэнэргэ эрэ аналлаах Б. с-лары оҥороллор.)

дьону таһар суудуна (12 киһиттэн итэҕэһэ суох ахсааннаах дьону уонна кинилэр малларын таһар суудуна. 2000-тан тахса киһини олордор Д.т.с-лар бааллар, өрүһүнэн, муоранан эбэтэр хайатынан ^аҕарар устарга ананан оҥоһуллаллар.)

өрүһүйэр суудуна (-иэдээннэ тубэспит суудунаҕа көмөлөһөр аналлаах суудуна. Ө. с. түргэн сырыылаах уонна баһаары умуруорар, ууну хачайдыыр, өрөмүөннүр (уу анныгар эмиэ), буксу-УРДУУР тэриллэрдээх.)

I с. мор. судно (хараабыл, борокуот).

II с. (сосуд) тахсан киирэр иһит (балыыһаҕа).

салгын сыттыктаа* суудуна (күөнүн аннынан үрдэриллэр күүстээх салгЫ' нынан өрө дэгдэтиллэн түргэнник (чааска 100-150 км) айанныыр суудуна.)

анныгар кынаттаа* суудуна (алый күөнүгэр оноһуллубут кынатын көтөҕөр күүһүнэн өрө дагдайан ууну кырсынан чэпчэкитик айанныыр дъону таһар суудуна. Түргэнэ чааска 60-100 км.)

тиэллэр таһаҕас суудуната (таһаҕас суудунатын биир көрүнэ. Киппэлэммит, дьааһыктаммыт таһаҕаһы эбэтэр буочукалаах убаҕаһы тиэйэргэ табыгастаах оноһуулаах. Ол иһигэр контейнердары, маһы, тоҥ таһаҕаһы (рефрижераторные) эгин эрэ тиэнэр туһааннаах оҥоһуулаах тус-туспа хас да араастардаах.)

грузовой; грузовой транспорт грузовой транспорт; грузовой массыына грузовая машина.

судно; өрүс суднота речное судно.