планета.

прил
планеталар икки ардыларынааҕы

прил. планеталар ыккардыларынааҕы; межпланетное пространство планеталар ыккардыларынааҕы куйаар.

тиистээх дифференциал (дифференциальнай механизм биир арааһа. Планета курдук тула эргийэр тиистээх көлөһөлөрдөөх механизм. Ол иһин, ардыгар, планетарнай механизм эбэтэр тиэрдии дииллэр. Сырыы-айан массыыналарыгар, тиһиликтээх техникаҕа уонна металы чочуйар станоктарга үгүстүк туттуллар.)

ж. астроботаника (астрономия планеталар үүнээйилэрин үөрэтэр салаата).

ж. 1. (планета) Сир; Земля вращается вокруг Солнца Сир Күнү тула эргийэр; 2. (суша) сир, хонуу; моряки увидели на горизонте землю моряктар саҕахха сири көрдүлэр; 3. (почва) сир, буор; обработка земли сири оҥоруу; рыхлая земля көбдөркөй буор; 4. (земельная площадь) сир; колхозная земля колхоз сирэ; 5. (страна) дойду; чужие земли туора дойдулар; # на земле (на свете) аан дойдуга.

с. 1. (местонахождение) балаһыанньа, ханан баара; определить положение планеты планета ханан баарын быпаар; 2. (поза, позиция) балаһыанньа; читать в лежачем положении сытар балаһыанньаҕа аах, сытан эрэ аах; стрелять из винтовки с положения стоя бинтиэпкэнэн турар балапыанньаттан ыт, бинтиэпкэнэн туран эрэ ыт; 3. (состояние) балаһыанньа; международное положение аан дойду балаһыанньата; найти выход из затруднительного положения ыарахан балаһыанньаттан тахсар суолу бул; 4. (распорядок, режим) балаһыанньа; на военном положении байыаннай балаһыанньаҕа; 5. (свод правил) балаһыанньа; 6. (утверждение, тезис) балаһыанньа; основные положения книги кинигэ сүрүн балаһыанньалара; 7. (место, роль в обществе) балаһыанньа, илгэ; социальное положение олоҕун илгэтэ; # в положении разг. ыарахан, хат.

с. 1. хамсааһын, сыҕарыйыы; вращательное движение кииҥҥэ эргийэр хамсааһын; движение планет планеталар хамсааһыннара; лежать без движения хамсаабакка сыт; 2. сырыы; трамвайное движение трамвай сырыыта; 3. (внутреннее побуждение) күүрүү, талаһыы; движение сердца сүрэх талаһыыта; движение умов өй-санаа күүрүүтэ; 4. перен. (общественное) хамсааһын; революционное движение революционней хамсааһын.

м. планетарий (1. планеталар уонна халлаан атын да эттиктэрэ хайдах хамсыылларын көрдөрөр прибор; 2. оннук приборунан көрдөрөр дьиэ).

сымнаҕас түһүү (космическай аппараат эбэтэр арахсар сорҕото көтөн иһэр түргэнин лаппа бытаардан эбэтэр нуулга тириэрдэн сиргэ эбэтэр атын чолбонҥо (планетаҕа) олоруута. Хойуу соҕус салгыннаах чолбонно параппотынан, убаҕас салгьганаах (эбэтэр салгына суох) халлаан эттигэр туормастыыр ракета көмөтүнэн сымнаҕастык түһүөххэ сөп.)