прил. хардарыта, хардары-таа-ры, икки өттүттэн; взаимное доверие хардарыта итэҕэйсии; # взаимный залог грам. хардарыта туһайыы.

прил. көҕүтэр, күүрдэр; побудительная причина көҕүтэр төрүөт; # побудительный залог грам. дьаһайар туһайыы.

прил. 1, көнө, көнөтүк барар, көнө сурааһыннаах; прямолинейное направление көнө туһайыы; 2. перен. (правдивый, открытый) көнө, судургу; прямолинейный человек судургу киһи.

с. 1. (действие) туһайыы.хайы-һыннарыы; 2. хайысха, туһайыы; идти в северном направлении хоту диэки хайысханан бар; 3. перен. хайысха, тусхал; правильное направление в работе үлэҕэ сөптөөх хайысха; 4. (участок фронта) туһайыы; бой на западном направлении арҕааҥы туһайыыга барар кыргыһыылар; 5. (течение) хайысха, сүүрээн; реалистическое направление в искусстве искусствоҕа реалистическай хайысха; 6. (документ) направление, туһайар сурук; вручить направление на работу үлэҕэ барарга направ-лениета туттар.

прил. 1. (существующий, подлинный, реальный) баар, чахчылаах, дьиҥнээх; действительный факт баар факт; это его действительные слова ити кини дьиҥнээх тыллара; 2. (имеющий силу, годный) дьиҥнээх, туттуллар кыахтаах; билет действителен на трое суток билиэт үс суукка устата дьиҥнээх; # действительный залог гран, дьиҥнээх туһайыы; действительный член (Академии наук и т. п.) дьиҥнээх чилиэн; действительная служба воен. дьиҥнээх сулууспа (кадровой армияҕа сулууспалааһын).

м. 1. (дорога) суол; санный путь сыарҕа суола; стоять на пути суол айаҕар тур; 2. (сообщение, способ передвижения) суол; водный путь уу суола; 3. (линия, колея) суол, ыллык; рельсовый путь ыллык суол; поставить поезд на запасный путь поеһы саппаас ыллыкка таһаар; 4. (направление, маршрут) суол, тосхол, туһайыы; путь через горы ха- йаны туораан барар суол; 5. (поездка) суол, айан, сырыы; пуститься в путь айанҥа тур; во время пути суолга сылдьан; 6. пути мн. анат. куолаҕай; дыхательные пути тыынар куолаҕай; пищеварительные пути ас буһарар куолаҕай; 7. перен. (направление деятельности) суол, ньыма; действовать мирным путём эйэлээх суолунан кэпсэт; # жизненный путь олох суола, олох; счастливого пути! дьоллоохтук сырыт!; быть на пути к чему-л. туох эмэ буолар, тугу эмэ ситиһэр суолга киир, чугаһаа; на верном пути септеех суолга, таба суолга; последний путь тиһэх суол (өлбүтү көмүү); вступить на путь суолга киир; стоять на чьём-л. пути ким эмэ суолугар туора тур.