человечество.

прил. 1. (возрастающий) прогрессивна^ улаатан иһэр, үрдээн иһэр; 2. (передовой) прогрессивнай, бастаан иһэр; прогрессивное человечество прогрессивнай киһи аймах.

прил. I. киһи; человеческое общество киһи обществота; 2. см. человечный; человеческое обращение киһилии сыһыанна-Ьыы. человечество с. киһи аймах. человечий прил. разг. киһилии, киһи. человечность ж. киһилии быһыы, үтүө майгы.

ж. история иннэ; предыстория человечества киһи аймах историятын иннэ.

1. родня; манна наар Кириилэп аймах олорор здесь живёт сплошь Кирилловская родня; аймах-билэ дьон близкие люди (родня или близкие соседи); ср. уруу ; 2. частица словообразующая, образует имена с собир. знач.: саха аймах якуты (весь якутский народ); киһи аймах человечество; бааһынай аймах крестьянство; дьахтар аймах женщины; оҕо аймах дети; абааһы аймаҕа фольк. все злые существа все злые духи.

прил. үгүс үйэлээх, элбэх үйэлэрдээҕи; многовековая история человечества киһи аймах үгүс үйэлээх историята.

прил. 1. кыра оҕо, кыһыл оҕо; с младенческих лет кыра оҕо саастан ыла; 2. перен. (наивный) кыра оҕолуу, кыһыл оҕолуу; 3. перен. аан маҥнайгы; младенческий период жизни человечества киһи аймах олоҕун аан маҥнайгы кэмэ.

ж. 1. (рок) дьылҕа; покориться судьбе дьылҕаҕа бас бэрин; 2. (участь, доля) дьылҕа; устроить свою судьбу бэйэҥ дьылҕаҕын оҥоһун; 3. (будущность) дьылҕа, төлкө; судьба человечества киһи аймах төлкөтө; # какими судьбами? эйигин манна бу туох аҕалла?

м. 1. (способность мыслить) өй; человек с умом өйдөөх киһи;2.(человек) өйдөөх; лучшие умы человечества киһи аймах чулуу өйдөөхтөрө; # быть без ума от кого-чего-л. өйгүттэн тахса (үөр), наһаа биһирээ; в своём уме өйдөөх санааҕынан; не в своём уме өйүттэн тахсыбыт, иирбит; взяться за ум өйдөн, өйдөө; прийти на ум өйгө киир, өйүгэр киир; свести с ума 1) (довести до сумасшествия) өйүттэн таһаар, иирт; 2) (пленить) өйүттэн таһаар, абылаа; себе на уме саныыра иһигэр киһи, санаатын таһыгар таһаарбат киһи; уму непостижимо киһи өйө тиийбэт, киһи кыайан өйдөөбөт; учить уму-разуму өйгө-санааҕа үөрэт.

I 1) человек, персона || человеческий, людской; эр киһи мужчина; эдэр киһи молодой человек; киһи аймах человечество; киһи тыла а) человеческое слово, людская речь; б) людская молва; киһи тыла уоттааҕар абытай погов. человеческое слово жжёт пуще огня; 2) кто-то, некто || чей-то, чужой; манна киһи сылдьыбыт здесь кто-то был; киһи киэнэ чужая вещь; киһи киэнигэр баҕарыма - бэйэн киэниттэн матыаҥ посл. не желай чужого— своего лишишься.
II частица модальная, выражает желание говорящего, употр. с ф. гл. прош. результативного вр. или именем обладания на =лаах бы; көрбүт киһи увидеть бы; саалаах киһи иметь бы ружьё; туох эмэ тустаах үлэлээх киһи иметь бы какую-нибудь определённую работу; кинини көрсүбүт киһи встретить бы его; киһи аһыныах выражает жалость: киһи аһыныах , тоҕо кыратай ! какой же он маленький, бедняга!; киһи аһыныах , ытыы турара он стоял и плакал, и было жаль его; киһи күлүөх смешно; киһи күлүөх , остуоруйаны дойҕохтоомо ! что ты мне сказки рассказываешь, смешно!; киһи кыбыстыах даже стыдно, просто неудобно; киһи кыбыстыах инньэ диэбитэ баар он так и сказал, даже стыдно было ; киһи кыпыйыах зло берёт; как досадно; киһи кыпыйыах кини өссө күлэр он ещё и смеётся, прямо зло берёт; киһи кэлэйиэх выражает досаду, глубокое разочарование, вызванные чьим-л. неблаговидным поступком или неудачными действиями: табаарыпым буолуохсут , киһи кэлэйиэх , инньэ гынна а мой, с позволения сказать товарищ, к моему глубокому разочарованию, поступил так; киһи кэлэйиэх , бу сытар куобаҕы сыыһан кэбиһэр к досаде, он промазал в зайца, лежащего совсем близко; киһи саатыах стыдно; к стыду; киһи саатыах , саамай бастыҥ үлэ-һиппит ыйдааҕы былаанын толорботох к стыду, самый передовой работник не выполнил свой месячный план; киһи өһүргэниэх выражает обиду на чьи-л. слова или смех: киһи өһүргэниэх , күлэн тоҕо барда он вдруг разразился таким смехом, что впору было обидеться; киһи өһүргэниэх , дьон ортотугар инньэ диэтэ он при всех сказал такое, что можно было обидеться; киһи үөрүөх к радости; киһи үөрүөх , оҕолорбут үчүгэйдик үөрэнэллэр к радости, наши дети хорошо учатся; киһи хомойуох к огорчению; киһи хомойуох , бүгүн ардахтаах тымныы күн буолла к огорчению, сегодня дождливый холодный день; киһи ымсыырыах как завидно; просто завидно, даже завидно; киһи ымсыырыах , үлэ-лииллэрэ үчүгэйин ! как хорошо они работают, просто завидно!; оҕолор , киһи ымсыырыах , үөрэ-көтө , оонньуу сылдьаллар просто завидно, как ребята веселятся, играют; киһи эрэ буоллар всё-таки; киһи эрэ буоллар дьулайбыт всё-таки он испугался (обычно говорится о незаурядных людях, проявивших в определённых обстоятельствах человеческую слабость); киһи эрэ кыпыйыах любой обидится, кому не будет обидно; киһи эрэ кыпыйыах , кини барытын төттөрү оҥорор кому не будет обидно, он всё делает наоборот.