массыына ааһа сүүрүүтэ (массыына хамсатааччыта тохтотуллубутун эбэтэр араа-рыллыбытьш кэннэ тэбиҥ (инерция) күүһүнэн тохтуор диэри барар кэмэ.)

электрическэй көннөрөөччүк (уларыйыылаах электрическэй сүүрээни бастайааннай сүүрээҥҥэ кубулутар тэрил. Э. к. электроннайдарга, вакуумнаахтарга, ионнайдарга, уба-ҕастарга, кьггаанахтарга, механическайдарга араарыллар.)

ибинрдэр, ардахтатар массыыналар (тыа хаһаайыстыбатын үүнээйилэрэ үүннэриллэр сирдэригэр ууну ибиирдэн ыһарга аналлаах бэйэтэ хаамар массыыналар.)

суолу онорор массыыналар (массыына суолун, тимир суолу, аэдромнары о. д. а. онорорго, өрөмүөннүүргэ туһаныллар массыыналар: бульдозер, скрепер, мас охторор, талах быЬар, сири хаһар, чинэтэр, суолу хотуохтуур, сымала таһар массыына энин.)

сири куурдуу массыына-лара (сири куурдар үлэни толорор — хоруу хаһар эскватордар, турба сшордор, сири сытыары үүттүүр (кротователи) уо. д. а. массыыналар.)

электро-эниэргийэ, туок биэрээччи (мунньуллубут эбэтэр кэлэ турар эниэргийэни электрическэй эниэргийэҕэ кубулутар оноһуктар: аккумулятор, генератор, термо-элэмиэн, фотоэлэмиэн о. д. а.)

сүөһү аһылыгын бэлэмниир массыыналар (сүөһү аһылыгыв астыыр, бэлэмниир массыыналар. С. а. б. м-га киирэллэр: 1. Дороххой аһылыгы кырбыыр, бытарытар массыыналар; 2. Бэлэмнэммит уонна минеральнай аһылыгы мэлийээч-чилэр; 3. Сүмэһиннээх аһылыгы сууйааччылар уонна кырбааччылар; 4. Аһы буһарааччылар (кормозапарники).)

солооһун массыы-налара (чвнвчөҕү, маһы түерэр, күрбэ таастар" сыҕарытар массыыналар. С. м. сири тупсарар, суолУ онорор үлэлэргэ туһаныллаллар. Күүстээх трактор гйД' равлическай систиэмэтигэр холбонуллан үлэлииллэр.)

змтээһин, дьаат-тааһын массыыналара (тыа хаһаайыстыбатын үүнзэ-йилэрин сиэмэтин буортулуур үөнү-көйүүрү, ыарыыны көбүтэр микроптары, бактериялары убаҕас эбэтэр бороһуок эминэн (дьаатынан) ыстаран өлөрөр массыыналар.)

сууйар массыыналар (массыына чаастарын уонна дэтээллэрин сууйарга аналлаах биир сиргэ туран үлэлиир тэриллэр. Кээмэйдэринэн, оҥоһууларьшан уонна сууйар убаҕаһы сылытар ньымала-рынан уратылаһаллар.)

массыына дьиэгириитэ (массыына ханнык эмэ чааһа алдьанан, өһүллэн о. д. а. биричиинэлэринэн үлэлиир кыаҕа суох буолуута. Итинник дьиэгирии кыра даҕаны, улахан даҕаны буолуон сөп.)

электрическэй массыына сөрөөбүлэ (электричествоны аһарар боробу-луохалар сүрэх тимири тула мотуоктуу эриллибиттэрэ. Э. м. с. элбэх көрүҥнэрдээх.)

уларыйыылаах сүүрззн хатыла (уларыйыылаах электрическэй суүрээн күүрүүтэ саамай улахан кэршгэр тиийэн баран саамай кыра кэриҥҥэ тиийэ түһэр, онтон эмиэ үрдүк кэриҥҥэ тиийэр а. э. биир кэриҥ хатыланар кэмэ. Сөкүүндэ 50 гыммыт бииригэр тэҥнэһэр.)

электрическэй кыамта сүтүүтэ (электрическэй сыап утарыытын ааһарыгар электрическэй кыамта кыччааһына.)

электрическэй массыына ротора (электрическэй массыына эргийэр чааһа — сүрэх тимирэ. Көҕүс куорпус — статор иһигэр ол ротор эргийэр.)

электрическэй массыына статора (электрическэй массыына хамсаабат чааһа — көхсө, элбэх эриирдээх боруобаттаах магиито-провод буолар. Статор иһигэр эргийэр оноһуулаах ротор угуллар. Ол ротор эргийдэҕинэ бастайааннай электрическэй сүүрээни үөскэтэр.)

хомуур массыыналара (хомуур үлэтигэр туһаныллар массыыналар. Киирэллэр: оту, бурдугу, төрдүгэр астаахтары хомуйар о. д. а. массыыналар.)

тонорор (тымнытар (массыыналар) — намыһах температураны онорон харал-лар бородууктаны сойутар, тоҥорор массыыналар. Комп-рессордаах уонна инэрэр (абсорбционный) тииптээх Т. м. тарҕаммыттар.)

уларыйыылаах сүүрээн тыбыла, субула (уларыйыылаах сүүрээн кэринэ сөкүүндэҕэ хаста хатыланан халбанныыра. Үксүн, 50 хатыланыылаах электрическэй сүүрээн олоххо-дьаһахха туһаныллар. Оттон радионан сибээскэ, эмтээһин аппарааттарыгар ардыгар 15000 Гц тиийэ тыбыллаах (частота колебаний) уларыйыылаах электрическэй сүүрээн туһаныллар.)

кэккэлэһэ (параллельный (көбүтүү-лээх бастайааннай сүүрээн электрическэй хамсатааччыта) — сүүрээни тэннэ көбүтэргэ анаан дьаакырын уонна электричествоны көбүтэрин (возбуждения) мотуоктуу эри-ирдэрэ кэккэлэһэ холбоммут, бастайааннай электрическэй сүүрээнинэн үлэлиир уонна саамай киэҥник тарҕаммыт электрическэй хамсатааччы.)

утуу-субуу көбүтүүлзэх бастайааннай сүүрээн электрическэй хамсатааччыта (сүүрээни утуу-субуу көбүтэргэ анаан дьаакырын уонна уһугуннарарын (көбүтэрин) мотуоктуу эриирдэрэ утуу-субуу холбонуллубут электрическэй хамсатааччы. У-с. к. б. с. э. х. сэдэхтик туттуллар.)

булкуйа көбүтүүлээх бастайааннай сүүрээн электрическэй хамсатааччыта (утуу-субуу уонна кэккэлэһэ холбоммут мотуоктуу эриирдэрдээх электрическэй хамсатааччы.)

сущ
(м. р.)
дьаакыр

м. 1. мор. дьаакыр; бросить (или отдать) якорь дьаакыры түһэр; сняться с якоря дьаакыргын көтөх, хоҥун; 2. эл. дьаакыр (электрическэй массыына эргийз сылдьар чаа-һа); # якорь спасения тиһэх эрэл.

суудуна дьаакыра (тохтообут сиригэр суудунаттан уу түгэҕэр түһэриллэр үс салаалаах ыарахан баҕыыр тимир. Барабаанна эриллэр уһун сыаптаах. Уу түгэҕэр баҕыырынан хатанан суудунаны тутар, миэстэтиттэн сыҕарыппат.)

бастайааннай сүүрээннээх электрическэй массыына дьаакыра (электическэй массыына хамсыыр (эргийэр) чааһа. Дьаакыр эргийэн магнит хонуутун кытта дьайсан бастайааннай электрическэй сүүрээни үөскэтэр. Уларыйыылах электрическэй сүүрээннээх синхроннай уонна асинхроннай массыыналар дьаакырдара ротор дэнэр.)

сущ
1) ток (электричество проводник устун барыыта)
2) улар, куртуйах охсоро

I м. I. (поток, струя) сүүрээн, күрүлгэн; ток воздуха салгын сүүрээнэ; 2. эл. ток; ток высокого напряжения үрдүк күүрүүлээх ток; включить ток тогу холбоо.

II м. с.х. (для молотьбы и т. п.) куумна.

III м. 1. (токование) улар охсуута; 2. (место, где токуют птицы) улар охсор сирэ.

биир утаалаах улары-йыылаах сүүрээн (сөкүүндэҕэ биэс уон төгүл бэйэтин кэриҥин уонна хайысхатын уларытар электрическэй сүүрээн. Б. у. у. с. көхтөөх (активный) уонна реактивный сүүрээннэртэн турар.)

уларыйыылаах сүүрээн (бириэмэ төһө эрэ кээмэйигэр бэйэтин кэринин уонна хайысхатын элбэх төгүл уларытар электрическэй сүүрээн. Үксүгэр үс утаалаах (фаза) У. с. туһаныллар — табыгастаах уонна барыстаах.)

уларыйбат, бастайааннай сүүрээн (халбаҥнаабат кэриҥнээх уонна уларыйбат хайысхалаах электрическэй сүүрээн. Үлэҕэ, олоххо-дьаһахха элбэхтик туһаныллар. Уларыйыылаах электрическэй сүүрээни бас-тайааннайга генератор эбэтэр атын аналлаах оноһуктар көмөлөрүнэн кубулутуллар.)

аһарыы сүүрээнэ (электрическэй хонуу дьайыытынан аһарааччыкка (проводник) үөскүүр электрическэй сүүрээн — иитиилээх өлүүскэлэр (электроннар, ионнар уо. д. а.) биир хайысханан хамсааһыннара.)

электрическэй сүүрээн (иитиилээх өлүүскэлэр (иллэҥ электроннар) боруобат эбэтэр электролит устун биир хайысханан хамсааһыннара. Итин-ник хамсааһын бүтэй сыапка эрэ үөскүүр.)

үс утаалаах уларыйыылаах сүүрээн (тэн хатыллаах (период) ус утааны (фаза) дьүөрэлэһиннэриигэ олоҕурбут электрическэй сүүрээн. Ү. у. у. с. трансформатор көмөтүнэн күүрүүтүн уларытарга табыгастаах, дөбөҥ уонна ол оҥоһуута суду pry буолан киэҥник, барыстаахтык туһаныллар.)

ток; электрическэй ток электрический ток.