прил. 1. (основной) сүрүн, тутаах; главная мысль доклада дакылаат сүрүн ис хоһооно; 2. (старший) кылаабынай, саамай улахан; главный врач больницы балыыһа кылаабынай враһа; 3. в знач. вводн. ел. главное разг. кылаабынайа, саамай ордук наадалааҕа; пишите скорей и, главное, присылайте свой адрес сотору суруйаар, кылаабынайа, аадырыскын биллэрээр; # главное предложение грам. тутаах этии; главным образом сүнньүнэн, үксүн; главный город киин куорат; главная улица сүрүн уулусса.

м. главк (кылаабынай комитет).

м. кылаабынай командующей.

режиссёр; театр кылаабынай режиссёра главный режиссёр театра.

холбуу тыллар бастакы чаастара, суолтатынан сөп түбэһэр: 1) ".кылаабынай" диэн тылга, хол. главврач кылаабынай врач; 2) ".кылаабынай управление" диэҥҥэ, хол. глав-снаб (материальнай-техническэй) хааччыйыы кылаабынай управлениета.

бухгалтер || бухгалтерский; кылаабынай бухгалтер главный бухгалтер; кини бухгалтер үөрэхтээх у него бухгалтерское образование.

в разн. знач. редакция; кэпсээн саҥа редакцията новая редакция рассказа; кылаабынай редакция главная редакция; редакция дьиэтэ здание редакции.

прил. 1. (главный, основной) генеральнай, кылаабынай, сүрүн; 2. (общий) барытын хабар, төрүт; # генеральный штаб генеральнай штаб (байыаннай салалта киин органа); генеральная репетиция бүтэһиктээх репетиция.

м. ист. гетман (1. XVI—XVII үйэлэргэ Украинаҕа казак сэриитин начальника, XVI 1-ХVIII үйэлэргэ Украинаны дьаһайааччы; 2. XVI-XVII үйэлэргэ Польскай--Литовскай государство сэбилэниилээх күүстэрин кылаабынай командующайа).

с. 1. (работа, занятие) дьыала, үлэ, дьарык; у него много дел кини элбэх үлэлээх; домашние дела дьиэтээҕи дьыалалар; 2. (обязанность, долг) дьыала, эбээһинэс; 3. (поступок) дьыала; вы сделали доброе дело эн үтүө дьыаланы оҥордуҥ; 4. (профессия, область знаний) дьыала, идэ; инженерное дело инженер идэтэ; издательское дело бэчээттээһин дьыалата; 5. (положение вещей, обстоятельств) дьыала, быһыы; как ваши дела? эн дьыалаҥ хайдаҕый?; вот какие дела дьэ итинник быһыылар; 6. юр. дьыала; уголовное дело хо- луобунай дьыала; 7. канц. дьыала; 8. (событие) дьыала; это дело случилось давно ити дьыала өрдөөҕүтэ буолбута; 9. уст. (предприятие) тэримтэ; он закрыл своё дело кини бэйэтин тэримтэтин саппыта; # дело укрепления мира во всём мире аан дойду үрдүнэн эйэни бөҕөргөтүү дьыалата; это не его дело ити кини дьыалата буолбатах; моё дело маленькое мин кыһалҕам кыра; главное дело кылаабынайа; говорить дело туһалааҕы эт; иметь дело с кем-л. кими эмэ кытта ороос, билсис, бодорус; это дело его рук бу кини оҥоруута; дело за вами дьыала эйигиттэн тутулуктаах; в чём дело? туох буолла?; вот в чём дело дьыала дьэ итиниэхэ; дело в шляпе разг. дьыала бүттэ, дьыала силигэ ситтэ; то и дело субу-субу, тура-тура; первым делом аан бастаан; между делом таарыйа, быыска-арыкка; на деле дьиҥнээх дьыалатыгар, дьиҥнээхтик оҥорон көрөн; дела давно минувших дней былыр ааспыт суоллар, умнуллубут суоллар; дело мастера боится погов. дьыала маастар баһылыктаах; за чем же дело стало? дьыала туохтан тутулунна?; такие-то дела! дьыала ити курду к!; быть не у дел үлэтэ суох хаал.