инцидент, иирээн; пограничный инцидент кыраныыссатааҕы инцидент; # инцидент исчерпан атаан ааста, мөккүөр бүттэ.

беда, несчастье; событие с тяжёлыми последствиями; границаҕа буолбут быһылаан пограничный инцидент; быһылааҥҥа түбэс = попасть в беду.

граница || пограничный; кыраныысса аттыгар у границы; кыраныысса таһыгар за* границей; *кыраныысса харабыла страж границы; кыраныысса таһынааҕы дойдулар зарубежные страны.

воен. застава; кыраныыссатааҕы застава пограничная застава.

балаһа; климатическая зона килиимэт балаһата; зона растительности үүнээйи балаһата; пограничная зона кыраныысса балаһата; запретная зона бобуулаах балаһа.

ж. 1. (сторожевой пункт) застава, харабыл пуун; 2. (сторожевой отряд) застава, харабыл этэрээт; пограничная застава кыраныыссаҕа харабыл этэрээт; 3. уст. (место въезда в город) застава.

приставка, суолтатынан: 1. туохтуурдары үөскэтиигэ туттуллар уонна көрдөрөр: 1) ханнык эмэ хаачыстыбаны ылыныыны, хол. побелеть туртай; 2) хайаапыны түмүгэр тиэрдиини, хол. погибнуть ел; 3) хайаапыны биир төхтүрүйүүнэн оҥорууну, хол. попросить көрдөс; 4) хайаапыны кыратык, кылгас бириэмэҕэ оҥорууну, хол. поговорить кэпсэтэ түс; 5) хайааһын саҕаланыытын, хол. побежать сүүр, сүүрэн бар; 6) "=ыва", "=ива" суф-фиксалары кытта хайааһын бүтэр уһуга биллибэтин уонна хатыланан барарын, хол. поглядывать көрүтэлээ, көрүөлээ; 7) хайааһын оҥоһуллуута кыратын, мөлтөҕүн, хол. помазать сыбыы түс, оҕунуохтуу түс; 2. даҕааһын ааттары үоскэтиигэ туттуллар уонна бэлиэтиир: 1) туох эмэ кэнниттэн . буолары; хол. посмертный өлбүтүн кэннинээҕи; 2) туохха эмэ сөп түбэһэри; хол. посйль-I ный күүс кыайар, кыах иһинэн; 3. даҕааһын уонна сыһыат тэҥнии степеннэрин үөскэтэргэ туттуллар уонна бэлиэ мөлтөҕүн көрдөрөр; хол. поменьше кыратык, ордук кыратык; 4. ханнааҕытын ыйар суолталаах даҕааһыны уонна аат тыллары үөскэтиигэ туттуллар, хол. пограничный кыраныыссатааҕы, кыраныысса аттынааҕы; побережье кытыл.

ж. 1. (линия) сурааһын, сурадаһын; 2. (граница, предел) быыс, ни; пограничная черта кыраныысса быыһа; в черте города куорат иитин иһигэр; 3. перен. (особенность, признак) бэлиэ өрүт, ураты өрүт; черта характера характер бэлиэ өттө; 4. черты мн. быһыы; черты лица сирэй быһыыта, сирэй омооно; # в общих чертах сүрүн өттүлэрин ылан, сүрүн өттүлэригэр тохтоон.

1) война; аан дойду сэриитэ мировая война; Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии Великая Отечественная война; гражданскай сэрии гражданская война; сэрии геройа герой войны; сэрии содула последствия войны; сэрии сэбэ вооружение; уота суох сэрии холодная война; 2) бой, битва, сражение; салгын сэриитэ воздушный бой; сэрии хонуута поле боя; 3) войско, армия || войсковой, армейский; регулярнай сэриилэр регулярные войска; пограничнай сэриилэр пограничные войска; хонуутааҕы сэриилэр сухопутные войска; сэрии чааһа войсковая часть; 4) перен. разг. народ; сэрии үрдүгэр буор ыспат погов. землёй не забросать силу народа.