сущ
сүгэһэр, таһаҕас

ж. сүгэһэр, таһаҕас; тяжёлая ноша ыар сүгэһэр.

м. таһаҕас илдьээччи, сүгэһэр-дьит.

ж. 1. (действие) баайыы, кэлгийии; 2. баайыы; сүгэһэр; связка ключей биир баайыы күлүүс тыла; связка дров биир сүгэһэр мас; 3. анат. силгэ; 4. грам. ситим туохтуур (холбуу кэпсиирэҕэ киирсэр көмө туохтуур).

ж. 1. физ. ыарахан, ыарахана; сила тяжести ыарахан күүһэ; центр тяжести 1) ыараханын киинэ; 2) перен. киинэ, төрдө; 2. (вес, вескость) ыарахана; тяжесть ноши сүгэһэр ыарахана; 3. (тяжёлый предмет, груз) ыарахан; поднимать тяжести ыараханы көтөх; 4. (болезненное, неприятное ощущение) ыарахан, ыарааһын; почувствовать тяжесть в голове төбөҕөр ыарааһыны билин; 5. перен. (тягостное настроение) ыар санаа.

1) облегчать; сүгэһэрбин чэпчэт-тим я облегчил свою ношу; 2) уценивать, производить уценку; барбат табаары чэпчэт= уценить залежавшийся товар.

небольшой || немного, маловато; сүгэһэрэ дьоҕус ноша у него небольшая; маспыт дьоҕус хаалбыт разг. дров у нас осталось маловато.

сгибаться и широко расставлять ноги (под тяжестью чего-л.); сүгэһэрин уйбакка ньаачайда он согнулся под тяжестью ноши.

прил. 1. (на вес) чэпчэки; лёгкая ноша чэпчэки сүгэһэр; 2. (о движениях) чэпчэки, чэпчэкитик; лёгкая походка чэпчэкитик үктэнии; 3. (нетрудный) чэпчэки, дөбөҥ; лёгкая задача чэпчэки задача; 4. (незначительный) чэпчэки; лёгкое наказание чэпчэки буруйдааһын; 5. (небольшой, слабый) кыра; лёгкий ветерок кыра тыал; 6. (легкомысленный, ветреный) чэпчэки, боччума суох; лёгкие нравы чэпчэки майгы; 7. (уживчивый) элэккэй, сайаҕас; лёгкий характер элэккэй характер; # лёгкая музыка чэпчэки музыка; лёгкая промышленность чэпчэки промышленность; лёгкие сплавы чэпчэки холбоһуктар (чэпчэки ыйааһыннаах металлар холбоһук уһаарыыла-ра); с лёгким сердцем улахаҥҥа уурбакка, ымыттыбакка; лёгкий слог хомоҕой тыл; с лёгкой руки илии дьолуотунан; лёгок на помине аатын аҕыннарбат (ахтыллар кэмигэр баар буола түспүт киһини).

ж. 1. хайа, үрдүк сыыр; вдали виднелись горы ыраах хайалар көстөллөрө; 2. горы мн. (гористая местность) хайа; люди гор хайа дьоно; 3. (множество) хайа саҕа, баһаам элбэх; горы книг баһаам кинигэ; # идти в гору өрө таҕыс, өрө тахсан ис (олоххо, үлэҕэ); идти под гору таҥнары бар; гора с плеч свалилась санныбыттан хайа халбарыйбытын курдук, сүгэһэр түспүтүн курдук (туохтан эмэ босхолонуу); не за горами хайа нөҥүө буолбатах (сотору буолуо, чуга- һаата); стоять горой за кого-что-л. күөҥҥүнэн көмүскээ (кими-тугу эмэ туох бааргынан квмускээ); надеяться как на каменную гору таас хайа кэриэтэ эрэн; пир горой бала малааһын.