сущ
хатыыс

м. хатыыс, кээчэрэ.

ж. хатыыс этэ.

прил. 1. хатыыс, кээчэрэ; осетровая икра хатыыс искэҕэ; 2. в знач. сущ. осетровые мн. хатыыстыҥылар.

прил.: паюсная икра паюснай исках (ураты бэлэмнээх хатыыс хара искэҕин суорда).

прил. кыһыл; красное знамя кыһыл знамя; # красный уголок кыһыл муннук; красная строка кыһыл строка (абзац бастакы строката); красная рыба кыһыл балык (ха-тыыстыҥыларга киирсэр балык, хол., белуга, хатыыс уо. д. а.); красная цена киһи ордугу баҕарбат сыаната, саамай үрдүк сыана; ради красного словца тыл киэргэтиитигэр; красная девица кырапыабай кыыс; красное солнышко үрүҥ күн; лето красное кэрэ сайыи; пустить красного петуха уотта ас, уоттаа; долг платежом красен поел, иэс төлөнөрө үчүгэй, иэс иэскэ.

I 1. 1) спинной мозг; хорда; визига; үрүҥ сүнньэ спинной мозг; киһи сүнньэ спинной мозг человека; хатыыс сүнньэ визига осетра; 2) задняя сторона шеи; сүнньүн үүтэ затылочная впадина; сүнньүгэ биэр = дать по шее; ол кэриэтэ сүнньэ быстыа он скорее свернёт себе шею (чем что-л. сделает); 3) перен. русло; өрүс сүнньэ фарватер реки; 2. основной, главный; философия сүрүн боппуруоһа основной вопрос философии; биһиги сүрүн сорукпуг наша главная задача # сүнньүн ас = заколоть, зарезать (животное; букв. уколоть в спинной мозг); сүнньүн астарбыт курдук он упал замертво (букв. будто его укололи в спинной мозг); сүнньүн көннөр = проучить кого-л.; сүнньэ көнө (киһи) прямой, принципиальный (о человеке).
II см. бэрдин.