м. археол. палеолит (былыргы таас үйэтэ — таас үйэтин эрдэтээҕи кэмэ).

прил. 1. (о начальном периоде чего-л.) эрдэтээҕи, эрдэ; ранний романтизм эрдэтээҕи романтизм; раннее детство эрдэтээҕи оҕо саас; ранней осенью эрдэ күһүн; ранним утром сарсыарда эрдэ; ранние рассказы Горького Горькай эрдэтээҕи кэпсээннэрэ; 2. (рано наступивший) эрдэ (кэлбит); ранняя зима эрдэ кэлбит кыһын; ранняя смерть эрдэ өлүү; 3. (рано созревающий) эрдэтээҕи; ранние овощи эрдэтээҕи оҕоруот астара.

археол. палеолит; палеолит — таас үйэ эрдэтээҕи кэмэ палеолит — ранний период каменного века.

ж. эндогамия (общество сайдыытын эрдэтээҕи кэрдииһигэр наар биир уус, биис иһиттэн эройох ылсар абыычай).

м. матриархат (первобытнай--общиннай тутул сайдыытыгар хаһаайысты- % баҕа уонна общественной олоххо дьахтар тэн~ бырааптана эбэтэр, сорох түбэлтэҕэ, баһы-лыы сылдьыбыт эрдэтээҕи кэмэ).

I пар; итии паар горячий пар; уу паара водяной пар.
II с.-х. пар; хара паар чёрный пар; эрдэтээҕи паар ранний пар.

I имеющий пар; с ... паром; паардаах баанньык парная баня.
II с.-х. имеющий пар, с... паром; эрдэтээҕи паардаах колхоз колхоз, имеющий поля под ранним паром.

эргитэн ыһыы (4-10 тэн соҕус балаһаларга (хонууларга) үллэһиллибит бааһынаҕа үүнээ-йи хас да көрүҥнэрин сылын аайы утүү-субуу ба-лаһаларынан сыҕарыта сылдьан ыһыы (олордуу) уонна ол иһигэр биирдилээн балаһалары кэмиттэн кэмигэр уочара-тынан сынньата-сынньата сири туһаныы наукаҕа оло-ҕурбут ньымата. Э. ы. сайын устата сынньатыллар балаһатын ыраас паар (чистый пар) дэнэр. Ыраас паар бааһынатын, үүнээйи ыспат эрээри, ол саас хоруттахха эрдэтээҕи (ранний пар), отгон сайын эбэтэр күһүн тиэрдэххэ хойукку паар (черный пар) дииллэр.)