несов. I. кем-чем, с кем-чемибез доп. (вести торговлю) эргин, эргинис, атыы-һыттаа; 2. (быть открытым для торговли) атыылаа, аһаҕас буол; магазины торгуют с девяти часов утра маҕаһыыннар сарсыарда тоҕус чаастан атыылыыллар.

девять; тоҕус төгүл тоҕус девять, умноженное на девять; девятью девять; тоҕус уон девяносто; тоҕус сүүс девятьсот; тоҕус харах карт, девятка; тоҕус былас от стог сена окружностью в девять маховых саженей (около десяти тонн).

нареч. тоҕус төгүл; девятью девять— восемьдесят один тоҕус төгүл тоҕус — аҕыс уон биир.

прил. мат. кратнай, (тэҥҥэ) үллэһиллэр; девять — число, кратное трём тоҕус— үскэ үллэһиллэр чыыһыла.

уст. крупный рогатый скот и лошади; тоҕус боһомону аҕалбыт он привёл девять голов крупного скота.

раскатисто греметь, грохотать; тоҕус сүллэр этиҥнэр этэн ньиргиһийдилэр фольк. загрохотали девять раскатистых громов.

кричать; оҕо хаһыытаата ребёнок кричал; туруйа доҕорун өлөрбүт сиргэ тоҕус сылы мэлдьи хаһыытыыр журавль девять лет кричит там, где убили его пару; ср. хапыыр= 1.

туналыс гын = момент, от туналый=; толбонноох ньуура тоҕус күн холбоспутун курдук туналыс гына түстэ фольк. его (богатыря) ясный лик вдруг засиял, словно слились девять солнц. туналыччы нареч. ярко ослепительно; былыт быыһынан күн туналыччы тыкта сквозь облака ярко заблестело солнце.

девятеро, вдевятером; тохсуо буолан кэллибит мы пришли вдевятером.

I 1) стадо; табун, косяк; стая; рой; үөр таба стадо оленей; атыыр үөрэ косяк лошадей; үөр туруйа стая журавлей; үөр бөрө стая волков; бырдах үөрэ комариный рой; балык үөрэ косяк рыб; 2) член, особь (стада, табуна, косяка, стаи); атыыр тоҕус үөрэ жеребец с девятью кобылами; 3) перен. орда, банда; клика; өстөөх үөрэ вражья орда.
II миф. ёр (1) злой дух; 2) душа покойника); үөр буол = превратиться в ёра # тыыннаах үөрэ он поразительно похож на родителя или родственника.