катализатордар (химическэй реакцияны, бэйэтэ кубулуйбакка эрэ, түргэтэтэр эбэтэр бытаардар веществолар. Үксүн реакцияны түргэтэтээччи-лэри К. дииллэр, бытаардааччылар — ингибитордарынан ааттаналлар.)

полярнай буолуу (сыбааркалааһын кэмигэр электрод электрическэй сыап ханнык полюһун кытта холбоһоро. Электрод эбил (положительнай) полюһу кытта холбостоҕуна төттөрү полярнай, оттон мэлдьэх (отрицательный) полюһу кытта холбостоҕуна көнө полярнай дииллэр.)

1) такой-сякой || так-сяк, так и сяк, (и) так и этак; оннук-маннык уолаттар ! такие-сякие мальчишки!; оннук-маннык дииллэр говорят и так и этак; 2) всякий, разный; оннук-маннык кэпсээн тарҕаммыт распространились всякие слухи.

тиистээх дифференциал (дифференциальнай механизм биир арааһа. Планета курдук тула эргийэр тиистээх көлөһөлөрдөөх механизм. Ол иһин, ардыгар, планетарнай механизм эбэтэр тиэрдии дииллэр. Сырыы-айан массыыналарыгар, тиһиликтээх техникаҕа уонна металы чочуйар станоктарга үгүстүк туттуллар.)

титаннаах ньиикэл, нитинол (ньиикэл (55%) титаны кытта (45%) уһаарыллыбыт холбоһуга. Т. нь. "өйдөөх холбоһук" дииллэр (бу матырыйаалтан оҥоһуллубут оҥоһугу кумалаан баран сылыттахха бастакы киэбин төттөрү ылар кыахтаах). Т. нь. дьэбинни-римтиэтэ уонна тас механическай дьайыыттан кээрэним-тиэтэ суох.)

бульдозер (1. Трактор иннигэр олордул-лар кэтит быһахтаах оноһук. Итинник оноһук олордул-лубут тракторын бэйэтин эмиэ Б. дииллэр. Б. сири дэхсилииргэ, буору чугас астарарга, хаһа түһэргэ экю туһаныллар; 2. Халыҥ суон тимири өҕүлүннэрэргэ эбэтэр араастаан эллииргэ, лиис тимири быһыта баттыырг3 аналлаах улахан кыамталаах станок.)

галс (1. Суудуна тыалга хайа өттүнэн турара. Тыал хаҥастан үрэр буоллаҕьша хаҥас Г., унаттан үрэр буоллаҕына уна Г. дииллэр; 2. Уҥа-ханас эргииргэ суудуна эргииртэн эрширгэ диэри айанныыр суолун көнө кэрчигэ; 3. Иннэри баарыс инники аллараантгы муннугун маачтаҕа иҥиннэрэр быа-туһах.)

аптамаат араарын-ньык (электрическэй сүүрээн сыабын киһи көмөтө суох бэйэтэ араарар, холбуур оноһук. Холобура, телеграфка туһаныллар мөлтөх электрическэй сүүрээни кылгас кыл-гастык тохтотор А. а. — телеграф күлүүһэ, онтон мөлтөх сүүрээни тургэнник араара-араара холбуур А. а. — быһытталаайы (прерыватель), итинник сүүрээн хайысха-тын уларытар А. а. — коммутатор дэнэр. Оттон электрическэй ситим ноҕурууската наһаа улааттаҕына бэйэтэ араарар оноһугу харысхалык (предохранитель) дииллэр.)

мест. вопр. кто; ким кэллэ ? кто пришёл?; ким эмэ кто-нибудь; ким эрэ кто-то; ким даҕаны (да) а) никто; б) каждый, всякий # ким билэр модальное словосочет. кто его знает, кто их знает; не знаю; ким билэр, инньэ дииллэр дии кто его знает, так говорят; ээ, ким билэр, хайдах уллэстибиттэрэ буолла э, кто их знает, как они между собой разделили; ким билэр, булан төлүү-бүн дуу, суох дуу? не знаю, смогу расплатиться или нет?

1) воздух || воздушный; тымныы салгын холодный воздух; 2) ветерок; движение воздуха; биһигини ааспыт массыына салгына оҕуста нас обдало ветерком от проходившей машины; көй салгыҥҥа көҥү оҕустар фольк. дай освежить себя прохладному ветерку; 3) диал. общее название лёгких заболеваний, напр. насморка, гриппа и т. п.; куоракка салгын баар дииллэр говорят, в городе болеют (напр. лёгким гриппом) # салгын таарыйбыт разг. он разбит параличом; его разбил паралич; салгын шара воздушный шар.