сов. кылгаа, сарбылын.

a. short; кылгаа= v. to shorten

побуд. от кылгаа = 1 укорачивать, сокращать.

сов. 1. (стать коротким, короче) кылгаа: путешествие сократилось айан кылгаата; 2. (по времени) кылгаа; к осени дни сократились күһүн буолан, күн кылгаата; 3. (в количестве, в объёме) аҕыйаа; расходы сократились ороскуот аҕыйаата; 4. мат. кылгаа; 5. (о мышцах и т. п.) тарт.

прил. 1. мохсоҕол; соколиный полёт мохсоҕол көтүүтэ; 2. (как у сокола) мохсоҕол курдук (сытыы), хорсун; соколиный взгляд мохсоҕол курдук сытыытык кө- РҮҮ-сократимый прил. мат. кылгатыллар, кыл- гыыр; сократимая дробь кылгыыр дробь.

с. астр, күн туруута; зимнее солнцестояние күн кыһыҥҥы туруута (ахсынньы 21 —22 күннэрэ, итинтэн ыла күн уһаан барар); летнее солнцестояние күн сайыҥҥы туруута (бэс ыйын 21 —22 күннэрэ, итинтэн ыла күн кылгаан барар).

итийии релетэ (электрическэй массыынаны, оиоһугу итийииттэн харыстыырга аналлаах электрическэй сыабы бэйэтэ араарар эбэтэр холбуур оноһук. И. р. тус-туспа састааптаах икки хос металл (биметаллический) быластыына итийдэҕинэ тэнэ суох уһаан токуруйар, сойдоҕуна тэинэһэ кылгаан көнөр хаачыстыбатыгар олоҕуран оноһуллар.)

с. 1. (по гл. сократить) кылгатыы, сарбыйыы, аҕыйатыы; сокращение расходов ороскуоту аҕыйатыы; сокращение штатов штаты сарбыйыы; 2. (по гл. сократиться) кылгааһын, аҕыйааһын; тардыы; 3. (сокращённое обозначение) кылгатыы; список условных сокращений усулуобунай кылгатыылар испииһэктэрэ; 4. (пропуск в тексте) кылгатыы, сарбыйыы; пьеса с сокращениями пьеса кыл-гатыылардаах барар; 5. разг. (увольнение) сарбыйыы.

прил. 1. (по длине) кылгас; короткие волосы кылгас баттах; 2. кр. ф. короток, коротка, коротко (об одежде) кылгас; платье мне стало коротко былааччыйам бэйэбэр кылгаан хаалла; 3. (по времени) кылгас; на короткий срок кылгас болдьоххо; 4. разг. (быстрый) судургу, түргэн; короткая расправа судургу дьүүл; # короткая память умнуган ей; в коротких словах аҕыйах тылынан; быть в коротких отношениях с кем-л. кими эмэ кытта чугас сыһыаннаах буол; быть на короткой ноге с кем-л. кими эмэ кытта чугас сыһыаннаах буол, доҕордуу буол.

1. 1) миф. дух; куһаҕан тыын злой дух; 2) жизнь; душа; бэйэ тыына бэйэҕэ своя жизнь дорога; тыын тыыҥҥа харбас живой стремится к жизни; тыынын кэтэнэр он опасается за свою жизнь (напр. о дряхлом старике, о безнадёжно больном); тыыным баарына пока я жив; тыыныгар тиий = лишить жизни, убить; 3) дыхание; тымныыга киһи тыына бурҕачыйар на морозе дыхание клубится паром; оҕо сылаас тыына тёплое дыхание ребёнка; тыына кылгаабыт а) у него затруднённое дыхание, он тяжело дышит; б) он находится при смерти; тыыҥҥынан ириэр = согревать своим дыханием (напр. руки); тыыным хааттарар мне душно; меня душит; 2. перен. жизненный; главный, решающий, основной; тыын боппуруос главный вопрос; тыын сирин таарыйтарбыт он смертельно ранен (букв. у него задето жизненное место) # кыл тыынынан второпях, в большой спешке; тыына эрэ баар он чуть жив; он умирает; тыына эрэ орпут он едва жив остался; тыын киллэр = приходить в сознание; тыынын иһиллээ = чуть не убить; тыынын тыыннаныма (туох эмэ) не подвергай себя смертельной опасности, не рискуй (из-за пустяка); кус тыынын тыыннаныма не рискуй из-за какой-то утки; тыынын хабахха үрбүт не даёт даже пикнуть кому-л. (настолько запугал); тыы- ныгар топпут диал. запыхаться (от спешки).