сов. айман, алдьан; кэһилин.

сов. 1. (стать беспорядочным) сатайдан, кэккэҕин сатарыт; 2. (прийти в упадок) сатарый, айгыраа; 3. (не осуществиться) уурай, буолума; поездка расстроилась барыы уурайда; 4. (расшататься) айгыраа, кэбирээ; здоровье расстроилось доруобуйата айгыраабыт; 5. (о музыкальном инструменте) кэһилин, кэһиллибит тыастан; рояль расстроился рояль тыаһа кэһиллибит; 6. (огорчиться) санааҕын алдьат, тымытын, оро-һуй.

ж. 1. рел. таҥара кэриэһэ; 2. перен. (наставление) кэриэс (кэһиллибэт быраабыла).

прил. I. (нерушимый) кэһиллибэт; непреложный закон кэпиллибэт сокуон; 2. (неоспоримый) мөккүөрэ суох; непреложные факт мөккүөрэ суох чахчы.

прил. 1. рел. сибэтиэй; 2. (высокий, почётный) ытык, кэриэс; священная обязанность ытык эбээһинэс; 3. (неприкосновенный), ытык, кэһиллибэт.

I стельная; кэс ынах стельная корова.
II кэс тыл заветное слово; кэриэс кэс тыл завещание; кэһиллибэт кэс тыл нерушимое святое слово.

килииннээһин (массыына, механизм үлэтигэр тахсар саахал түбэлтэтэ. Механизм үлэтэ кэһиллэн хамсатар күүс кыаҕа тиийбэт буолуута. Оннук саахал туох эрэ алҕастан, тутуһуллуохтаах көрүү-истии суоҕуттан эбэтэр сыыһа суоттаан бырайыактааһын түмүгэр тахсыан сөп.)

1. прич. от разбить; 2. прил. алдьаммыт, үлтүрүйбүт; разбитая чашка алдьаммыт чааскы; 3. прил. (о голосе, звуке и т. п.) алдьаммыт, кэһиллибит; разбитым голосом алдьаммыт куолаһынан; 4. прил. (побеждённый) үлтүрүтүллүбүт; разбитый враг үлтүрүтүллүбүт өстөөх; 5. прил. (разрушенный) алдьаммыт, түҥнэстибит; разбитая жизнь алдьаммыт олох; 6. прил. (обессиленный) үлтү сылайбыт, илдьи барбыт.

1) анат. язык; хос тыл язычок; таба тыла олений язык (считается лакомством); тылгын таһаар = высунуть язык; тылгын быһа ыстаа = прям., перен. прикусить язык; 2) язык; речь || языковой; речевой; нуучча тыла русский язык; тыл сокуоннара законы языка; сомоҕо тыл грам. устойчивые словосочетания; харыс тыл эвфемизм; тылынан быһаарыы устное объяснение; тылы сайыннарыы уруога урок развития устной речи; кэпсэтии тыла разговорная речь; тылга тиис = болтать языком; тылгын кыан = придержать язык; держать язык за зубами; тылгын тарбаа = трепать языком; тыл уҥуоҕа суох погов. язык без костей; тыл сүһүөҕэ суох погов. язык без суставов; 3) в разн. знач. слово; алгыс тыл напутственное слово; ытык тыл священное слово; киирии тыл а) вступительное слово; б) лингв, заимствованное слово; тылыттан тылыгар от слова до слова; халлаан тыла вздор; кэриэс тыл завещание; истиҥ иһирэх тыл искреннее, задушевное слово; хой баһа тыл пустые слова; ерунда, чепуха; түмүк тыл заключительное слово; тыл суолтата значение слова; дьон тыла людская молва; аҕа тыла отцовский наказ; тылын ыл = заручиться чьим-л. словом; тылыттан ыл = ловить на слове; тыл ыһыгын = замолвить слово; тылгын биэр = дать обещание; тылгын толор = выполнить своё обещание; тылгар тур = сдержать своё слово; тылгын төттөрү ыл = взять назад своё слово; биллиилээх поэт тылларыгар суруллубут музыка музыка, написанная на слова известного поэта; тылла көрдөө = просить слова (для выступления); мунньахха тыл эт = выступить на собрании; тылла тарҕат = распространить слух; киниттэн тыла суох тугу да ылымаҥ ничего не берите без его разрешения; киһи тыла — ох посл. человеческое слово — стрела; киһи тыла сэттээх погов. слово человека способно обернуться злом; кэһиллибэт кэс тыл погов. нерушимое заветное слово; куһаҕан тыл сымыйа буолбат погов. плохая весть не бывает ложью; сүгэ-балта тыл посл. слово, как топор и молот (о веском слове); тыл тыалга быраҕыллыбат посл. слова на ветер не бросают; 4) язык, стиль; кинигэ тыла книжный язык; книжный стиль; литературнай тыл литературный язык; үөрэх тыла язык науки; 5) перен. язычок, стержень; чуораан тыла язычок колокольчика; күлүүс тыла ключ от замка; кур тыла язычок пряжки ремня; 6) перен. воен. язык; тылы тут = взять (букв. схватить) языка # кини тыла кыһыйар у него язык чешется (о болтуне); тылгын быластаа = а) запыхаться (от бега); б) уставать, изнемогать (от жары); ынах тыла пиявка.