прил. көмүстээх; золотоносная жила көмүстээх тымыр.

чепрак; көмүстээх чаппараах чепрак с серебряными украшениями.

м. 1. (владелец) көмүстээх бириискэни бас билээччи; 2. (работник) көмүстээх бириискэ үлэһитэ.

м. көмүстээх буохарам (кыһыл эбэтэр үрүн- көмүһүнэн тигиллибит буохарам).

прил. 1. көмүстээх, көмүс, кыһыл көмүс; золотой песок көмүстээх кумах; золотые прииски кыһыл көмүстээх бириискэлэр; золотая монета кыһыл көмүс манньыат; 2. эк. көмүс; золотое содержание валюты валюта төһө көмүстээҕэ; золотой запас көмүс саппааһа; 3. (золотистый) кыһыл көмүс өҥнөөх, кыһыл көмүс; золотые кудри кыһыл көмүс куудара; 4. перен. (счастливый) күөгэйэр; золотая пора күегэйэр күн; 5. перен. (замечательный) көмүс, үтүө; золотые слова үтүө тыл; 6. перен. (дорогой) күндү, көмүс; золотой мой! көмүһүм сыыһа!;# сулить золо- тыс горы көмүһүнэн көмүөх буол, элбэҕи эрэннэр; золотых дел мастер уст. көмүс ууһа; золотая осень көмүс араҕас күһүн (сэбирдэх саһарар кэмэ); золотая середина саамай ордуга — ортокута.

сов. 1. что, чего, разг. (вымыть) сууй, сууйталаа; 2. что, чего (добыть промыванием) сууйан ыл, сууй; намыть золотого песку көмүстээх кумаҕы сууй; 3. что (нанести) тибэн таһаар, олорт, мус; река намыла мель өрүс харгы тибэн таһаарбыт.

I сов. 1. на кого-что саба түс; напасть на врага өстөөххө саба түс; 2. на кого--что (о насекомых и т. п.) түс, бул; на посевы напала саранча ыһыыга саранча түспүт; 3. на кого-что, разг. (с упрёками) үрдүгэр түс, мөх, сэмэлээ; 4. на что (обнаружить) түбэһэ түс, бул, булан ыл; напасть на золотоносную жилу кыһыл көмүстээх тымырга түбэһэ түс; 5. на кого-что (овладеть кем-л.) ыллар, =ан хаал; на него напал страх кини куттанан хаалла.

1. 1) сплошной, цельный; бүтэй көмүстээх сплошь покрытый серебром; бүтэй маҥан сплошь белый (о масти животного); бүөрэ бүтэй все почки заплыли жиром, очень жирный (о забитой скотине, зайце); 2) замкнутый, не имеющий выхода; бүтэй уулусса тупик; бүтэй сир перен. глухое место, глушь; балыктааҕар кэлэҕэй , сымыыттааҕар бүтэй погов. бессловеснее рыбы, замкнутей яйца (о безобидном и очень тихом человеке); бүтэй да, аһаҕас да баар үһү загадка есть такое, что сразу и закрыто и открыто (туу верша); 2. изгородь, ограда; хатыйыы бүтэй изгородь на крестообразно вбитых кольях; сылбах бүтэй изгородь-осек; быһыт бүтэй изгородь для отгораживания покосного луга от пастбища; 3. в роли послелога упр. осн. п. сквозь, через; уҥуох бүтэй силиитэ көстөр фольк. сквозь кости виден её костный мозг (о красавице олонхо) 4. бүтэй киһи а) неразвитый человек; б) замкнутый человек; бүтэй куйаас духота, зной.

правда, истина || истинный, верный, достоверный || правда; верно, действительно; кырдьык кыайар правда побеждает; кырдьык кэпсээн верный рассказ; кырдьык этэр он говорит верно; кырдьык үрдүгэр сымыйа ыттыбат, арыы үрдүгэр уу дагдайбат посл. кривда правду не заслонит, как на масле вода не всплывёт; кырдьык көмүстээҕэр ыраас погов. правда чище золота # кырдьыгы баран эттэххэ модальное словосочет. если (уж) на то пошло; по правде говоря; кырдьыгы баран эттэххэ , мин эйиэхэ ыалдьыттыы кэлбэтэҕим если уж на то пошло, я не гостить к вам приехал; кырдьыгын эттэхпинэ модальное словосочет. признаться, по правде сказать, по правде говоря (употр. в 1-ом л.); кырдьыгын эттэхпинэ, эйигин манна буолуо диэбэтэҕим по правде говоря, я не думал, что ты здесь; кырдьыгы эттэххэ модальное словосочет. признаться, по правде говоря; кырдьыгы эттэххэ , кыһалҕаны билэ иликтэр по правде говоря они до сих пор не знают ни нужды, ни забот.