муниципальнай тэриллии холбоһуктара уонна сойуустара

тууһурууну уонна бадараанныйыыны утары охсуһуу (нүөлсүтүллэр сиргэ ууну наһаа куттарыыттан сир бадараанныйыытын утары уонна ууну кытта киирэн сир ньуурун силистээх аранатыгар элбэх туһата суох туустар мунньуллубаттарын хааччыйар үлэлэри ыытыы уонна итинник дьаһаллары олоххо киллэрии.)

массыына уонна автопоезд тас кээмэйдэрин хааччахтааНын (автомобиль, автопоезд саамай улахан тас кээмэйдэрин, туһаныллар усулуобуйалатыттан көрөн, хааччахтааһын. Гос. стандарт бигэргэтэринэн, автомобиль уһуна 12, автопоезд — 24, үрдүктэрэ — 3,8 м-тэн ордуо суохтаахтар.)

минерал сырье уонна байытыы бородуукталара тооромосторун кээмэйинэн састааптара (араас кээмэйдээх тооромостор (туорахтар) минерал сырьеҕа, ону байытааһын бородуукталарыгар теһө ахсааннаахтарын характеристиката (характеристика крупности материала).)

олорор дьиэ пуондата

I союз
уонна. Коля и Сеня пришли - Коля уонна Сеня кэллилэр, Колялаах Сеня кэллилэр
II частица
да, даҕаны (күүһүрдүүгэ туттуллар). И сам не помню - бэйэм да өйдөөбөппүн. И старые тетради принеси - эргэ да тэтэрээттэри аҕал

союз

медведь и волк - эһэ уонна бөрө
и я, и ты - мин да, эн да

т. п. (и тому подобное) уо. д. и. к. (уонна да ити курду к).

т. д. (и так далее) уо. д.а. (уонна да атын).

II частица усил. (именно, же) даҕаны, да, соннук; так оно и случилось соннук буолла.

I союз 1. соед. уонна, итиэннэ, ол кэннэ; правда и ложь кырдьык уонна сымыйа; 2. присоед. да, даҕаны; и тот и другой хайа-ха-йалара да; 3. перечисл. да, даҕаны; и я, и он, и все мы мин да, кини да, биһиги барыбытда; 4. (в повествовании) ол кэннэ; и настало утро ол кэннэ сарсыарда буолла; 5. усил.: и как верно! хайдах курду к табаный!; и как быстро летит! хайдахтаах түргэнник көтөрүй! -

агрегаттары ат-аРыы (тыа хаһаайыстыбатын араас массыыналарын, тракторга иилиллэр, состоруллар уонна атын тэриллэрци ааҕан-суоттаан аттаран туруоруу.)

олохтоох нолуоктар уонна хомуурдар

прил. уларытар, атастаһар; обменный фонд атастаһар фонд.

хамсатааччылары, түмүктэри, агрегаттары солбуйар саппаас (өрөмүөннүүр техническэй ыстаансыйа көрөр-истэр массыыналарын сүрүн чаастарын саппааһа. Массыына өрөмүөннүүргэ сөп буолар ахсааннаах X. т. а. с. с. ыскылаакка баар буолуохтаах.)

өлүү үбүнэн кыттыһыы

кэһии уонна итэҕэс содуллара

күүрүү сүтүүтэ уонна намтааһына (электрическэй ситим саҕаланыы-тыгар уонна бүтэһигэр күүрүүлэр алгебраическай уонна ; геометрическай араастаһыылара.)

табаары уонна өҥөнү туһанааччы

коммунальной кэлим тэрилтэлэр табаардарын, өҥөлөрүн туһанааччылар

сири туһаныы уонна тутууну ыытыы быраабылата

дохуот уонна ороскуот симиэтэлэрэ

көнүллэнэр хал-баҥнааһыннар уонна олордуулар табылыыссалара (араас олордуулар (посадка) арыттарын (зазоры) уонна сөптөөх (номинальный) кээмэйдэр муҥутуур улахан уонна кыра хадьайыыларын (отклонение) уонна көҥүллэнэр халбаҥнааһыннар (допуск) чыыһыланан суолталарын а. э. кэриннэрин көрдөрөр табылыысса.)

нареч
буоллун чэ, буоллун баҕар

нареч
сэрэйбит курдук, санаабыт курдук

механизмнар уонна массыыналар түөрүйэлэрэ (механизмнар уонна массыыналар уратыларын (свойства) итиэннэ систиэмэлэрин чинчийии уопсай ньымаларын уонна бырайыактааһыны үөрэтэр үөрэх (наука).)

судаарыстыбаннай уонна муниципальнай бас билиини салайыы

федеральнай нолуоктар уонна хомуурдар

м. 1. (денежные средства) фонд, (туох эмэ сыалга аналлаах үп); фонд зарплаты хамнас фона; 2. (запасы) фонд, саппаас; семенной фонд колхоза колхоз сиэмэтин фона; основной словарный фонд сүрүн словарнай фонд; # золотой фонд кыһыл көмүс фонд (туох эмэ саамай сыаналаах өттө).

пуонда (кэмиэрсийэтэ суох тэрилтэ быһыытынан)

муниципальнай тэриллиини үбүнэн өйүүр пуонда

авиационнай хамса-тааччы (көтөр аппарааты хамсатар оҥоһук. А. х. үксүн турбовинтовай эбэтэр турбореактивнай буолар.)

авто-массыына, автомобиль хамсатааччыта (массыынаны хамсатар оноһук — мотуор. Бензининэн үлэлиир мотуордар сур-гуулуктаах (поршень) эбэтэр ротордаах буолаллар, гаа-һынан үлэлээччилэр газотурбиналаахтар, электричество-нан үлэлээччилэр аккумулятор батареялаахтар уо. д. а. араастардаахтар.)

м. агрегат (1. хас да атын-атын типтээх массыыналар биир үлэни толорор гына холбоммуттара; уустук массыына биир үлэни толорор чаастарын холбоһуга; 2. тус-туспа минераллар хайа боруодата буола бииргэ холбоспуттара).

агрегат (1. Хас даҕаны бииргэ дьүөрэлэһиннэриллэн кэлимник үлэлиир массыыналар эбэтэр тэриллэр; 2. Уустук массыына биир үлэни толорор чаастарын холбоһуга.)

уу тэбэр (ууну быраҕыы күүһүнэн суудунаны уһуннарар оноһук. Уу. т. турба курдук тас быһыылаах. Ол иһинэн уу анал салбах (биинтэ) көмөтүнэн таска быраҕыллар уонна суудунаны иннин диэки анньар.)

салгын ра-кетнай хамсатааччыта (салгын реактивная уонна ракетнай хамсатааччылара (воздушно-реактивные н ракетные двигатели) үлэлиир эргиирдэрин (цикл) а. э. уратыларын бииргэ дьүөрэлиир хамсатааччы. С. р. х. сиртэн көтөн тахсыыттан тыастааҕар түргэтнэххэ диэри а. э. салгыннаах араҥаҕа эрэ туһаныллыан сөп.)

салгын реактивнай хамсатааччыта (үлэлииригэр (уматыга умайарыгар) салгын кислородунан туһанар реактивнай хамсатааччы (реактивный двигатель). Хамсатааччы уонна сыҕарытааччык (движитель) оруолларын иккиэннэрин толорон биир кэлим үлэлиир. Салгыны ыгар туе па компрессордаах эбэтэр компрессора суох араастардаах (көрүҥнэрдээх). Компрессора суох буоллаҕына компрессор оруолун утары охсор салгын күүстээх сүүрээнэ толорор.)

сущ
кыл

гаас уматыктаах хамсатааччы (гаас уматыгынан үлэлиир ис умайыылаах хамсатааччы. Г. у. х. чүмэчи кыымынан уматыллар эбэтэр убаҕас уматык салгыны кытта булкааһа баттааһынтая умайан барыытыттан үлэлиир. Г. у. х. гаас генератордаах, гаас баллоннаах автомобилларга олордуллар, металлургическай промышленноска, неби хачайдыыр уо. д. а. оҥоһуктарга туһаныллар.)

гаас убаҕаһынан үлэлиир, газожидкостнай хамсатааччы (убаҕас турукка кубулутуллубут гааһынан улэлиир хамсатааччы.)

ГРД ((гиб-риднай ракетнай хамсатааччы, холбоһор уматыктаах ракетнай хамсатааччы) — тус-туһунан (кытаанах уонна убаҕас) туруктаах уматыктар холбоһон умайыыларынан улэлиир уратылаах ракетнай хамсатааччы (ракетный двигатель).)

сущ
(м. р.)
хамсатааччы (газ эбэтэр электричество күүһүнэн үлэлиир мотор)

1. тех. хамсатааччы; двигатель внутреннего сгорания ис умайыылаах хамсатааччы; 2. чего хамсатааччы, хаамтарар күүс; двигатель прогресса инники сайдыыны хаамтарар күүс.

гидравликалаах хамсатааччы (убаҕас сүүрүгун механическай эниэргийэтин хамсатыллар сүһүөх (сургуулук (поршень) aтaҕa эбэтэр баал) механическай эниэргийэтигэр кубулутар механизм.)

электрическэй хамсатааччы (электрическэй күүһү механическайга кубулутар массыына. Э. х. бастайааннай уонна уларыйыылаах сүүрээн хамсатааччылары-гар арахсар, кыамтата Вт сорҕотутган хас эмэ МВт-ка тиийэр.)

мотуор-генератор (электрическэй хамсатааччы уонна электрическэй генератор бииргэ холбонуллубуттарыттан а. э. таныллыбыттарыттан турар оҥоһук. М. г. металлур-гияҕа, электролитическай баанналары үлэлэтэргэ (питание), электричество биир сүүрээнин атынна (переменный ток в постоянную) кубулутарга о. д. а. туһаныллар.)

икки куонтурдаах турбореактивная хамсатааччы (киирэр салгыны икки, ис (сурун куонтур) уонна тас, суүрээниэ араарар гаас турбнналаах авиационная хамсатааччы. Сорох кыамтата вентиляторда-ры эбэтэр компрессорнары үлэлэтэргэ ороскуоттанар. И. к. т. р. х. тардар куүһэ салгын уонна реактивнай бэлэстэн түргэтээн тахсар умайыы бородуукталарын сүүрээннэрин анньар күүстэрэ холбоспуттарыттан үөскүүр. Тыастааҕар түргэнник көтөр самолеттарга ордук табыгастаахтык туһаныллар.)

икки таахтаах ис умайыылаах хамсатааччы (үлэтин толору эргиирэ (цикл) сургуулүк (поршень) икки хаамыытыгар (икки таах), ол эбэтэр тоҕокохтоох баал биир толору эргииригэр оҥоһуллар хамсатааччы. Мотоциклга, уу мотуоругар уонна сорох дизельнэй массыынаҕа туруоруллар.)

тэбиннээх хамсатааччы (тэбиҥнээх аккумулятор — кулахачык (маховик) мунньар- күүһүн туһанан үлэлиир хамсатааччы. Т. х. араас массыыналарга, ол иһигэр транспорт быһыытынан туһа-ныллааччыларга, холобура жиробуска — чугас сырыыга туһаныллар массыынаҕа олордуллар.)

лафет (артиллерия орудиетын ста-нога).

1. (взмах) дайбааһын; 2. (шагживотного при беге) хардыы, ойуу; # одним махом тута, биирдэ; дать маху сыыһа бэрдэр, сыыс; во весь мах бөтөрөҥүнэн, буут быстары-нан.

ис умайыылаах хамсатааччылары сойутуу (ис умайыылаах мотуордар алые итийбэккэ сөптөөх температураҕа үлэлииллэрин хааччыйар нъыма. Хамсатааччылар уунан эбэтэр салгынынан сойутуллар систиэмэлээх оноһуллал-лар.)

прямоточнай салгыннаах реактивнай хамсатааччы (уматыга умайарыгар салгын кислородун туһанар реактивнай хамсатааччы. Компрессора уонна турбин am а суох. Онон турбореактивнай хамсатааччытааҕар (турбореактивный двигатель) оҥоһуута судургу, ыйааһына чэпчэки, уматыгын ороскуота аҕыйах. Оннук хамсатааччылаах самолет сиртэн көтөн тахсарыгар көмө °ноһуктаах (стартовое устройство) буолуохтаах.)

реактивнай хамсатааччы (уһууран тахсар гаас эбэтэр убаҕас төттөрү анньар күүһүн туһанан үлэлиир хамсатааччы. P. x. уматыга умайарыгар салгын кислородун туһанар уонна туһаммат көрүҥнэрдээх. Маннайгылар салгын-реактивнай (воздушно-реактивный) иккистэр реактивнай хамсатааччылар дэнэллэр.)

олоххо турар хам-сатааччы (хамсаабат бигэ олоххо олордуллубут хам-сатааччы. О. т. х. киирэллэр: дизеллэр, гааһынан үлэлиир уонна карбюратордаах хамсатааччылар.)

турбовинтовой хамсатааччы (салгын аалын хамсатааччыта. Гаас турбинатыттан (газовая турбина) эргийэр салбах уонна уһууран тахсар гаас реактивнай күүһүн (реактивная тяга) иккиэннэрин холбоон тардар күүһү үөскэтэр хамсатааччы.)

турбореактив-най хамсатааччы (уматыга умайарыгар салгын кисло-родун туһанар уонна гаас турбияатын (газовая турбина) күүһүнэн салгыны ыгар компрессордаах (компрессорной), уһууран тахсар гаас анньар күүһүнэн үлэлиир хамсатааччы (реактивный двигатель). Салгын аалыгар туруо-руллар.)

сущ
түмүк (быа түмүгэ)

м. 1. (на верёвке и т. п.) уктаа, түмүк, баайыы; распутывать узел түмүгү сүөр; 2. (место скрещения, сосредоточения чего-л.) түмүк, киин; железнодорожный узел тимир суол түмүгэ; узел обороны оборона түмүгэ; узел связи сибээс түмүгэ; 3. (свёрток) суу; связать вещи в узел маллары суулуу баай.

собир. урюк (кыра абрикос хатарыллыбыта).

түөрт таактаах ис умайыылаах хамсатааччы (тононохтоох баал (коленчатый вал) иккитэ эргийдэҕинэ сургуулуга (поршень) түөрт утуу субуу дьайыыны (обо-руу, ыгыы, үлэлээһин, гааһы таһаарыы) оҥорор хамсатааччы.)

эпиграф (1. былыргы пааматынньык суруга; 2. лит. айымньы иннигэр кини сүрүн идеятын көрдөрөр цитата).

фонд; производственнай фоннар производственные фонды; библиотека фона библиотечный фонд; хамнас фона фонд зарплаты.