олохтоох бүддьүөккэ үп киириитин дьаһайааччы

предл
I (в. п.)
1. Туох оонньууну оонньууру бэлиэтииргэ туттуллар (играет в шахматы, в городки). 2. Кимиэхэ майгынныыры этэргэ (пошел в отца, в.мать, в сестру). 3. Туохха суулаабыты, кистээбити бэлиэтииргэ (завернул, спрятал в бумагу, в тряпку)
II (пр. п.)
1. Туох таҥастааҕы этэргэ туттуллар (в рукавицах, в платье). 2. Туох эмэ ханна буоларын бэлиэтииргэ (в пути, в жизни, в работе)

(во) предлог 1. с вин. п. (на вопрос "куда") =ҕа, иһигэр; войти в дом дьиэҕэ киир; поступить в университет университекка киир; 2. с предл. п. (на вопрос "где") =ҕа, иһигэр; жить в Москве Москва иһигэр олор, Москваҕа олор; учиться в университете университекка үөрэн; 3. с вин. и предл. п. (при определении внешних признаков, свойств, состояния, вида чего-л.) =лаах; рисунок в красках араас кырааскалаах ойуу; тетрадь в клетку клеткалаах тэтэрээт; 4. с вин. и предл. п. (для указания количества, размера, веса) =лаах; комната в двадцать метров сүүрбэ метрдээх хос; ценой в три рубля сыаната үс солкуобайдаах; 5. с вин. и предл. п. (при обозначении срока, момента) =ҕа, саҕана, иһигэр; в январе тохсун-ньуга; в полдень күн ортотугар, күн ортото; в один день биир күҥҥэ, биир күн иһигэр; 6. с вин. и предл. п. (для образования выражений, имеющих значение наречий) =ҕа, =гар (сороҕор туспа тылбаастаммат); в течение иһигэр, устатыгар, тухары; в случае, если оннук буолар түбэлтэтигэр, оннук буоллаҕына; в том числе ол иһигэр; в конце концов, тиһэҕэр тиийэн; 7. с вин. п. (при выражении изменения вида, состояния) =ҕа (үксүгэр туспа тылбаастаммат); превратить в пар паарга кубулут; изорвать в клочья сэмнэх оҥор, быһыта тыыт; превратить в развалины урусхал оҥор; 8. с вин. п. (при обозначении игры) =ҕа (үксүгэр туспа тылбаастаммат); играть в футбол футболга оонньоо, футболлаа; играть в карты хаарты оонньоо, хаартылаа; 9. с вин. п. (ради, для, с целью) =ан; сказать в шутку оонньоон эт; в насмешку күлүү гынан; 10. с вин. п. (со словом "раз" при сравнении) =нан; в три раза толще үс төгүлүнэн халыҥ; в два раза меньше икки төгүлүнэн кыра; 11. с вин. п. (при указании на семейное сходство) курдук; мальчик весь в отца уол үкчү аҕатын курдук; 12. с. предл. п~ (при обозначении расстояния) =ҕа (сороҕөр туспа тылбаастаммат); в двух километрах от города куораттан икки километрга; в двух шагах от меня миигиттэн икки хаамыыга; 13. с предл. п. (для обозначения избытка, преимущества, а также недостатка или разницы в отношении каких-л. предметов, явлений) =ҕа, =нан; выиграть в темпе тэтимҥэ сүүй; знаток в живописи живописка билээччи киһи; недостаток в средствах үбүнэн тутайыы, үп кэмчитэ; разница в годах саастарынан араас-тара; ошибка в пяти копейках биэс харчынан сыыһыы; 14. с предл. п. (при перечислении в сочетании с числ.) =нан; в-третьих үсүһүнэн; в-пятых бэсиһинэн.

нареч.
дьиҥэ, дьиҥэр

нареч
кэмниэ кэнэҕэс, кэлин тиһэҕэр тиийэн

нареч.
устатыгар
в течении дня - күн устатыгар

нареч.
бүттүүнүн, уопсайынан

олохтоох референдумка кыттар быраабы мэктиэлээһин

дьэппиэктэр, дьиэктэр (матырыйаал бэйэтин техническэй усулуобуйатыгар көрүллүбүт хаачыстыбатыгар химической састаабынан, биир кэлимсэтинэн, ньуурун туругунан, механическай онтон да атын уратыларынан сөп түбэспэт буолуута.)

иһинээҕи умайыы (бензин эбэтэр гаас уматыгынан улэлиир ис умайыылаах хамсатааччы силииндирин иһигэр улэлиир булкааһык (рабочая смесь) умайыыта. Умайыы онно аналлаах чүмэчи элетрическэй кыымыттан саҕыллар.)

трактор үлэтин болдьох хорутууга кубулутуу коэффициена (трактор ыһыы кэмигэр толорор үгүс көрүетээх үлэтин түмэн көрдөрөргө, учуот-туурга туттуллар төгүллээччи усулуобунай сыыппара.)

сымнаҕас түһүү (космическай аппараат эбэтэр арахсар сорҕото көтөн иһэр түргэнин лаппа бытаардан эбэтэр нуулга тириэрдэн сиргэ эбэтэр атын чолбонҥо (планетаҕа) олоруута. Хойуу соҕус салгыннаах чолбонно параппотынан, убаҕас салгьганаах (эбэтэр салгына суох) халлаан эттигэр туормастыыр ракета көмөтүнэн сымнаҕастык түһүөххэ сөп.)

сущ
олордуу (оҕуруот аһын, о. д. а.)

ж. I. олордуу; посадка деревьев мас олордуу; 2. (в поезд, на пароход) олоруу, киирии; 3. (приземление) олоруу, түһүү; вынужденная посадка күһэллэн түһүү; 4. (при езде верхом) олоруу (миинэн); кавалерийская посадка кавалеристыы олоруу.

олордуу (кээмэйин кэриҥэ көнүллэнэр халбаигнааһыннаах (допуск) дэтээли оннун булларыы.)

олордуу (арассаадалары (хашшыстаны, тамааты, табаҕы) киэргэл ууыээйи умнастарын, хортуоппуйу, луугу уо. д. а. бааһынаҕа олордуу.)

баал систиэмэтигэр олордуу (баал куустарар кээмэйэ уларыйбат, баалы кууһар кээмэй уларыйар олордуута. Холобура, электро-ыстаансыйа турбинатын баалын тас диаметрын уларытар табыллыбат, арай баал олорор тирэхтэрин баалы кууһар кээмэйдэрин уларытар табыгастаах уонна барыстаах.)

ahaҕac систиэмэтигэр олордуу (кууһар кээмэй уларыйбат олордуута. Манных олордууга куустарар дэтээл кээмэйин уларыталлар. Бу ньыма киэнник туттуллар. Холобура, подшипник ис тиэрбэһин ис диаметрын уларытардааҕар баал тас диаметрын, ол аата куустарыллар кээмэйи уларытар быдан барыстаах уонна судургу.)

уларыйыылаах олордуу (кууһар кээмэй куустарар кээмэйтэн бэрт кыранан улахан дуу, кыра дуу эбэтэр тэн олордуута. Маннык олордуллу-бут дэтээл хамсаабат буоларын ситиһэр наадатыгар хараҕанан (штифт), буолтанан о. д. а. эбии бөҕөргө-төллөр. У. о. кэбэҕэстик олордорго, өһүлэргэ ордук табыгастаах.)

быыстаах олордуу (куустарар уонна кууһар дэтээллэр оннуларын булларыллалларыгар икки ардыларыгар төһө эрэ бэрт кыра арыт (зазор) баар буолуута. Хамсыыр дэтээллэр Б. о-лаах буолаллар.)

киэптээн олордуу (кууһар уонна куустарар дэтэллэр арыта (зазор) суох ыга олордуллуулара. Маннык гүбэлтэҕэ хамсаабат холбоһук үөскүүр.)

олохтоох референдумҥа кыттар быраап

референдумҥа кыттар быраап

харыстыыр гааска дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (иһэрдии ордук тупсаҕай буоллун диэн төлөнү уонна уулларыллар металы гааһынан үрдэрэ-үрдэрэ иһэрдии. Сороҕор сиэтии сиигин сойуор диэри салгыы эмиэ гааһынан үрдэрэллэр.)

углекислай гааска дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (углекислай гааһы харыстыыр гаас быһыытынан туһанан иһэрдии.)

муниципальнай тэриллии сиэктэрэ

эргиир, хатыланыы (туһааннаах биир бэрээдэгинэн хатыланар хамсааһынын түмүгэр, холобура, сургуулук (поршень) сөптөөх бириэмэ аастаҕын аайы маҥнайгы балаһыанньатыгар эргиллиитэ.)

тиистээх бэримтэ тиэрдэр чыыһылата (хамсатыллааччы уонна хамсатар көлөһөлер тиистэрин ахсааннарын сыһыана.)

бэйэтэ нүөлсүтэр систиэмэ (электрическэй ситимнэ холбуур-араарар аптамааттарынан холбоммут сири нүөлсүтүү сайдан иһэр сана көрүнэ. Үүнээйи үүнэр буоругар сиигэ аҕыйаатаҕына ону кэмнии, көрдөрө турар оҥоһуктар (датчики) сыгынаалларынан уу хачайдыыр носу оста р, ардахтатар аппарааттар (дождеватели) бэйэлэрэ туран эрэ үлэлээбитинэн бараллар, бааһына (ходуһа) буорун сиигэ сөптөөх иуормаҕа тиийдэҕинэ тохтууллар.)

бүддьүөт тиһигэ

вводн. ел. бэсиһинэн.

веодн. ел. үсүһүнэн.

вводн. ел. төрдүһүнэн.

предл
I (в. п.)
төһөҕө буолбуту көрдөрөр предлог (в 10 часов - 10 чааска, во время урока - уруок кэмигэр, во время ледохода - муус барыыта; во время работы - улэ саҕана, үлэ кэмигэр; в течение 3-х дней - 3 күн устатыгар; в октябре - алтынньыга; в двадцатом веке - сүүрбэһис үйэҕэ)
туох эрэ иһигэр киирбити көрдөрөргө туттуллар (в лесу - тыаҕа, в чашку - чааскыга)
II (пр. п.)
иһигэр (в сумке - суумка иһигэр, суумкаҕа)

поедем в Табагу - Табаҕаҕа барыах;
поступил в школу - оскуоаҕа киирдэ;
он приедет в октябре - кини алтынньыга киэлиэҕэ;
в мешке - куул иһигэр

(во=, въ=) приставка, суолтатынан: 1. туох эмэ иһигэр эбэтэр үрдүгэр түһайар хайааһыны бэлиэтиир туохтууру үөскэтэр, хол. входить киир, иһирдьэ киир; вбежать сүүрэн киир; 2. "-ся" эбиискэни кытта туохха эмэ болҕойор, толору бэринэр суолталаах туохтууру үөскэтэр, хол. вслушаться иһиллээ, болҕойон иһит; всмотреться болҕойон кор.

II м. тех. вал (араас механизмнарга эргичийэр сүрүн).

1 л. 1. (насыпь) буор хайыҥ, буор сыҥаһа, буор мэһэй; крепостной вал кириэппэс буор мэһэйэ (былыр өстөөхтөртөн көмүскэнэр тула буор хайыҥ); 2. (волна) баал, улахан долгун; # огневой вал воен. артиллерия күүстээх уота.

баал (массыына подшипншска олорор дэтээлэ. Хамсатааччы эргичитэр куүһүн үлэлиир механизмна тиэрдэр уонна эргичийэр дэтээлгэ сүрүн буолар оруоллаах. Б. араастара: кенө (прямой), тоҥонохтоох (коленчатый), төрүт (коренной), имигэс (гибкий), тиистээх (зубчатый или шлицевой), көндөй (полый), үллэрэр (распределительный), кардааннаах (карданный), кыамтагган ылар (вал отбора мощности) о. д. а. Б. үксүн элбэх углеродтаах Эбэтэр тупсарыллыбыт бөҕө ыстаалтан оҥоһуллар.)

тононохтоох баал (сургуулук (поршень) үөһээ-аллараа анньыалыыр күүһүн биир күрүс эргичийэр хамсааһынна кубулутар, аатын курдук тоно-нохтордаах оҥоһук. Икки уһук моонньо подшипниктарга олордуллар. Атын кэккэлэһэ хайысхалаах эрээри бүгүл-лэҕэс тоҕонохтордооҕу моойдоругар кэтэрдиллибит под-шипниктар уонна олорго ытыттарыллыбыт сотууннар (шатун) нөҥүө сургуулугу кытта холбонор. Т. б. сургуу-луктаах хамсатааччылар, араас носуостар, компрессордар, массыыналар биир сүрүн чаастара.)

мажоритарной быыбардыыр тиһик

муниципальнай быраап ааҕын тиһигэ

үбү хонтуруоллуур муниципальнай тиһик

трактор холбонор систиэмэтэ (трактор гидравлическай механизма. Тыа хаһаайыстыбатын массыынатын холбонорго, салайарга итиэннэ массыына үлэлиир чааһын үөһэ-аллараа хал-баҥнатарга аналлаах уонна буору сөп дириннээхтик таҥастыыры хааччыйар.)

холбоһуктаах электрическэй ситим, электрическэй эниэргийэ холбоһуктаах систиэмэтэ (электрическэй ыстаансыйалар электричествоны биэрии биир тиһик ситимигэр холбоммуттара.)

нүөлсүтэр систиэмэ (аналлаах гидротехническэй тутуулардаах, ханааллардаах (хоруулардаах), носуостуур ыстаансыйалаах, уу сүүрэр турбалардаах, ууну ыстарар тэриллэрдээх, анал суоллаах-иистээх, атын даҕаны тутуулардаах балайда киэн сир балаһата (территория). Кэлин кэмнэ ууну кэмчилээһининэн сибээстээн ханааллары уу суон турбаларынан солбуйуу кэниир.)

дьүөрэлээх быыбардыыр тиһик

муҥутуур куолаһы ылыы тиһигэ

бэйэтэ салайар систиэмэ (электрическэй массыыналар, тэриллэр киһи быһаччы кыттыыта суох салаллан үлэлиил-лэрин хааччыйар оноһуу.)

коммунальной инфраструктура тиһигэ

массыыналар систиэмэлэрэ (тыа хаһаайыстыбатын кэлимник механизациялыырга мас-сыыналары хаһаайыстыба салааларынан, үүннэриллэр культураларынан эҥин көрөн аттаран туруоруу (набор). М. с. сири танастааһын, сиэмэни ыһыы, олордуу, үүнүүнү хомуйуу, хомуур кэнниттэн бааһынаны оҥоруу курдук үлэ көрүннэрин барытын хабар гына бөлөхтөөн аттарыллар.)

муниципальнай быраап аакталарын тиһигэ

хамсаабат баайга-дуолга быраабы сурукка киллэрии тиһигэ

булкаас быыбардыыр тиһик

нареч. лоп, үүт түһэрэн, үүт--үкчү; он пересказал всё точь-в-точь, как было кини хайдах буолбутун курдук үүт түһэрэн кэпсээтэ.

электрическэй эниэргийэлээх систиэмэ (электрическэй эниэргийэни туһанааччыга тиэрдэр ситимнэр көмөлөрүнэн холбоммут электрическэй ыстаансыйалар бөлөхтөрө.)