муниципальнай тэриллии холбоһуктара уонна сойуустара

тууһурууну уонна бадараанныйыыны утары охсуһуу (нүөлсүтүллэр сиргэ ууну наһаа куттарыыттан сир бадараанныйыытын утары уонна ууну кытта киирэн сир ньуурун силистээх аранатыгар элбэх туһата суох туустар мунньуллубаттарын хааччыйар үлэлэри ыытыы уонна итинник дьаһаллары олоххо киллэрии.)

массы-ынаны биригээдэнэн өрөмүеннээһин ньымата (өрөмүөннүүр үлэни тэрийии көрүнэ. Массыынаны ерө-мүөннээһин үлэтин—чаастарын араартаһыны, хоиуйууну, солбуйууну, чөлүгэр түһэриини барытын биир биригээдэ толоруута.)

массыына уонна автопоезд тас кээмэйдэрин хааччахтааНын (автомобиль, автопоезд саамай улахан тас кээмэйдэрин, туһаныллар усулуобуйалатыттан көрөн, хааччахтааһын. Гос. стандарт бигэргэтэринэн, автомобиль уһуна 12, автопоезд — 24, үрдүктэрэ — 3,8 м-тэн ордуо суохтаахтар.)

минерал сырье уонна байытыы бородуукталара тооромосторун кээмэйинэн састааптара (араас кээмэйдээх тооромостор (туорахтар) минерал сырьеҕа, ону байытааһын бородуукталарыгар теһө ахсааннаахтарын характеристиката (характеристика крупности материала).)

массыына дэтээллэрэ (1. Массыына, прибор, оноһук араас аналлаах, тус-туспа быһыылаах, туох да арааран ылыллар самалыга суох биир кэлим чаастара: буолта, сөкүлүөпкэ, баал, сыап уо. д. а.; 2. Массыынаны оноруу туһунан үөрэх.)

I союз
уонна. Коля и Сеня пришли - Коля уонна Сеня кэллилэр, Колялаах Сеня кэллилэр
II частица
да, даҕаны (күүһүрдүүгэ туттуллар). И сам не помню - бэйэм да өйдөөбөппүн. И старые тетради принеси - эргэ да тэтэрээттэри аҕал

союз

медведь и волк - эһэ уонна бөрө
и я, и ты - мин да, эн да

т. п. (и тому подобное) уо. д. и. к. (уонна да ити курду к).

т. д. (и так далее) уо. д.а. (уонна да атын).

II частица усил. (именно, же) даҕаны, да, соннук; так оно и случилось соннук буолла.

I союз 1. соед. уонна, итиэннэ, ол кэннэ; правда и ложь кырдьык уонна сымыйа; 2. присоед. да, даҕаны; и тот и другой хайа-ха-йалара да; 3. перечисл. да, даҕаны; и я, и он, и все мы мин да, кини да, биһиги барыбытда; 4. (в повествовании) ол кэннэ; и настало утро ол кэннэ сарсыарда буолла; 5. усил.: и как верно! хайдах курду к табаный!; и как быстро летит! хайдахтаах түргэнник көтөрүй! -

массыынаны холоон көрүү (- массыынаны техническэй ирдэбилгэ төһө эппиэттиирин билэр, үлэлиир тэтимнэрин үөрэтэр сыалтан үлэлэтэн көрүү. М. х. к. анал лаборатория, собуот уонна үлэ араас усулуобуйаларыгар оҥоһуллар.)

массыынаны дьаһайан ууруу (массыынаны өр кэмнэ үлэлэппэккэ туруорарга эбэтэр ыраах тиэйэн илдьэргэ бүтүн буоларын, сүппэккэ-оспокко турарын хааччыйар техническэй дьаһаллар.)

массыына пааркатын туһаныы коэффициена (массыыналар чопчу кэм кэрдииһигэр (ыһыы үлэтин кэмигэр, ыйга, сылга энин) төһө толорутук а. э. көдьүүстээхтик туһаныл-лыбыттарын көрдөрөр сыыппара. Массыына үлэлээбит күнүн ахсаанын үлэлээбит уонна үлэлээбэтэх күннэрин суумматыгар үллэрэн быһаарыллар.)

олохтоох нолуоктар уонна хомуурдар

массыынаоа металл ороскуота (биир массыына оноһулларыгар металл ороскуотун көрдөрүүтэ. Массыына биир өлүү кыамтатыгар эбэтэр бүтуннүүтүгэр тиксэр металл ыйааһына төһөнөн кыра даманы соччонон үчүгэй.)

массыынаны бастаан үлэлэтии (сана массыынаны төһө эрэ кэмнэ сэрэнэн сыыйа сүүрдэн даҕайсар, аалсар чаастара эриэ-дэхситик, эрэл-лээхтик үлэлээһиннэригэр тиэрдии, бэрэбиэркэлээһин.)

хамсатааччылары, түмүктэри, агрегаттары солбуйар саппаас (өрөмүөннүүр техническэй ыстаансыйа көрөр-истэр массыыналарын сүрүн чаастарын саппааһа. Массыына өрөмүөннүүргэ сөп буолар ахсааннаах X. т. а. с. с. ыскылаакка баар буолуохтаах.)

өлүү үбүнэн кыттыһыы

кэһии уонна итэҕэс содуллара

күүрүү сүтүүтэ уонна намтааһына (электрическэй ситим саҕаланыы-тыгар уонна бүтэһигэр күүрүүлэр алгебраическай уонна ; геометрическай араастаһыылара.)

табаары уонна өҥөнү туһанааччы

коммунальной кэлим тэрилтэлэр табаардарын, өҥөлөрүн туһанааччылар

сири туһаныы уонна тутууну ыытыы быраабылата

тыа хаһаайыстыбатын массыыналарын өрөмүөнэ (дьиэгирбит, алдьаммыт тыа хаһаайыстыбатын массыыналар и ерөмүөннүургэ аналлаах үлэ систиэмэтэ. Т. х. м. ө. техническэй уонна быстах өрөмүөн диэннэргэ арахсар. Өрөмүөн мастарыскыайдарга оноһуллар.)

механизмнар сиинтэстэрэ (массыыналар уонна механизмнар түөрүйэлэрин салаата. Кинематическай уонна динамическай уратыларынан көрөн механизмнар кинематическай исхиэмэлэрин бырайыак-тааһын ньымаларын үөрэтэр.)

массыыналар систиэмэлэрэ (тыа хаһаайыстыбатын кэлимник механизациялыырга мас-сыыналары хаһаайыстыба салааларынан, үүннэриллэр культураларынан эҥин көрөн аттаран туруоруу (набор). М. с. сири танастааһын, сиэмэни ыһыы, олордуу, үүнүүнү хомуйуу, хомуур кэнниттэн бааһынаны оҥоруу курдук үлэ көрүннэрин барытын хабар гына бөлөхтөөн аттарыллар.)

дохуот уонна ороскуот симиэтэлэрэ

көнүллэнэр хал-баҥнааһыннар уонна олордуулар табылыыссалара (араас олордуулар (посадка) арыттарын (зазоры) уонна сөптөөх (номинальный) кээмэйдэр муҥутуур улахан уонна кыра хадьайыыларын (отклонение) уонна көҥүллэнэр халбаҥнааһыннар (допуск) чыыһыланан суолталарын а. э. кэриннэрин көрдөрөр табылыысса.)

нареч
буоллун чэ, буоллун баҕар

нареч
сэрэйбит курдук, санаабыт курдук

сущ
теория

ж. теория.

механизмнар уонна массыыналар түөрүйэлэрэ (механизмнар уонна массыыналар уратыларын (свойства) итиэннэ систиэмэлэрин чинчийии уопсай ньымаларын уонна бырайыактааһыны үөрэтэр үөрэх (наука).)

быһыы-кыһыы түөрүйэтэ (матырыйаалы быһан-кыһан танастааһын (чочуйуу, кыһыы, үүттээһин, эрбээһин о. д. а.) физическэй төрүттэрин, күүс, итийии, көөбүл үөскүүр сокуоннарын, быһар-кыһар инструменнар уратыларын, элэйиилэрин, төһө түргэнник үлэлиир кыахтаахтарын үөрэтэр-чинчийэр үөрэх (наука).)

судаарыстыбаннай уонна муниципальнай бас билиини салайыы

федеральнай нолуоктар уонна хомуурдар

массыыналары харайыы (в массыыналары, трактЬрдары былаан быһыытынан көрүү-истии систиэмэтин биир түһүмэҕэ. Тыа хаһаайыстыбаты-Г&Р М. х. хонуу үлэтин уонна кыһынны кэмнээҕилэргэ аРаарыллар.)

сущ
кыл

дифференциальнай механизм (тиистээх көлөһөлөртөн таныллыбыт механизм. Автомассыына, трактор, транспорт атын да көрүҥнэригэр ордук киэҥник туһаныллар, олор тардар көлөһөлөрө суол эргииригэр тус-туспа түргэннээхтик эргийэллэрин хааччыйар. Оттон араас чочуйар станоктарга араас түргэннээхтик эргийэр бааллар (валы) хамсааһыннарын холбоон туһанар кыаҕы биэрэр.)

сүһүвхтээх, кар-дааннаах механизм (биир көнө сүрүҥнэ сыппат эргитэр уонна эргитиллэр бааллар холбоһор сүһүөхтэрэ. С. м. тутаах чаастара: баал уонна иэччэх (шарнир). С. м. мотуор эргитэр күүһүн тиэрдэр эбэтэр үллэрэр хоруоп-каттан (коробка передач и раздаточная коробка) сүрүн тиэрдээччик (главная передача) хаамтарар сүһүөҕэр (ведущий мост) тиэрдэр. Кылгастык сүһүөх эбэтэр кардаан дэнэр.)

тононохтоох механизм, кривошипнай механизм (хамсааһын биир көрүҥүн атын көрүҥүгэр, холобура, эргийэр хамсааһыны төттөрү-таарыга кубулутар механизм. Т. м. сүрүн сүһүөхтэрэ (звенья): тононох (кривошип) эбэтэр тононохтоох баал (кривошип уустук көрүҥэ) — эргийэр сүһүөх, сыылык (ползун) эбэтэр оргуһуох (коромысло), сотуун (шатун) эбэтэр кулиса.)

тононохтоох, кривошипный механизм (көр "МАССЫЫНАНЫ ОҤОРУУ" салаатыгар.)

кулисалаах механизм (эргичийэр эбэтэр хачайданар хамсааһыны кулиса диэн сүһүөх (звено) көмөтүнэн төтгөрү-таары көнө (возвратно-поступательное) хамсааһынка кубулутар оноһуулаах механизм. Станок тиэрдэр оноһугар (привод), паарынан үлэлиир массыына паары үллэрэр механизмыгар, прибор-дарга о.д.а. техническэй оҥоһууларга туһаныллар.)

лафет (артиллерия орудиетын ста-нога).

1. (взмах) дайбааһын; 2. (шагживотного при беге) хардыы, ойуу; # одним махом тута, биирдэ; дать маху сыыһа бэрдэр, сыыс; во весь мах бөтөрөҥүнэн, буут быстары-нан.

м. 1. (машины, прибора и т. п.) механизм (массыына, аппарат хамсатар ис тутула); механизм часов чаһы механизма; 2. перен. (система) механизм, ис тутул; государственный механизм государственнай механизм.

механизм (тиэрдиллэр, бэриллэр хамсааһын көмөтүнэн хамсыыр гына ситимнэммит биир бөлөх дэтээл (звено) хамсааһынын атын бөлөх дэтээл наадалаах хамсааһыныгар кубулутар оноһук систиэмэтэ. М. анала, көрүкэ, конструкцията баһаан элбэх: карда-аннаах, тиистээх көлөһөлөрдөөх, биинтэлээх, төһүүлээх, иэччэхтээх, гидравлическай, фрикционнай уо. д. а.)

судаарыстыба үлэлиир ньымата

тиэрдэр механизм (хамсатааччы күүһүн үлэни толорор массыынаҕа ^риэрдэр аналлаах оҥоһук — араас механическай, Э;тектрическэй, гидравлическай, пневматическай холбооһуннар, муупталар, көлөһалөр уо. д. а.)

собир. урюк (кыра абрикос хатарыллыбыта).

эпиграф (1. былыргы пааматынньык суруга; 2. лит. айымньы иннигэр кини сүрүн идеятын көрдөрөр цитата).

в разн. знач. механизм; чапы механизмата механизм часов; государственнай механизм государственный механизм; химическэй реакция механизма механизм химической реакции.