олохтоох бүддьүөккэ үп киириитин дьаһайааччы

предл
I (в. п.)
1. Туох оонньууну оонньууру бэлиэтииргэ туттуллар (играет в шахматы, в городки). 2. Кимиэхэ майгынныыры этэргэ (пошел в отца, в.мать, в сестру). 3. Туохха суулаабыты, кистээбити бэлиэтииргэ (завернул, спрятал в бумагу, в тряпку)
II (пр. п.)
1. Туох таҥастааҕы этэргэ туттуллар (в рукавицах, в платье). 2. Туох эмэ ханна буоларын бэлиэтииргэ (в пути, в жизни, в работе)

(во) предлог 1. с вин. п. (на вопрос "куда") =ҕа, иһигэр; войти в дом дьиэҕэ киир; поступить в университет университекка киир; 2. с предл. п. (на вопрос "где") =ҕа, иһигэр; жить в Москве Москва иһигэр олор, Москваҕа олор; учиться в университете университекка үөрэн; 3. с вин. и предл. п. (при определении внешних признаков, свойств, состояния, вида чего-л.) =лаах; рисунок в красках араас кырааскалаах ойуу; тетрадь в клетку клеткалаах тэтэрээт; 4. с вин. и предл. п. (для указания количества, размера, веса) =лаах; комната в двадцать метров сүүрбэ метрдээх хос; ценой в три рубля сыаната үс солкуобайдаах; 5. с вин. и предл. п. (при обозначении срока, момента) =ҕа, саҕана, иһигэр; в январе тохсун-ньуга; в полдень күн ортотугар, күн ортото; в один день биир күҥҥэ, биир күн иһигэр; 6. с вин. и предл. п. (для образования выражений, имеющих значение наречий) =ҕа, =гар (сороҕор туспа тылбаастаммат); в течение иһигэр, устатыгар, тухары; в случае, если оннук буолар түбэлтэтигэр, оннук буоллаҕына; в том числе ол иһигэр; в конце концов, тиһэҕэр тиийэн; 7. с вин. п. (при выражении изменения вида, состояния) =ҕа (үксүгэр туспа тылбаастаммат); превратить в пар паарга кубулут; изорвать в клочья сэмнэх оҥор, быһыта тыыт; превратить в развалины урусхал оҥор; 8. с вин. п. (при обозначении игры) =ҕа (үксүгэр туспа тылбаастаммат); играть в футбол футболга оонньоо, футболлаа; играть в карты хаарты оонньоо, хаартылаа; 9. с вин. п. (ради, для, с целью) =ан; сказать в шутку оонньоон эт; в насмешку күлүү гынан; 10. с вин. п. (со словом "раз" при сравнении) =нан; в три раза толще үс төгүлүнэн халыҥ; в два раза меньше икки төгүлүнэн кыра; 11. с вин. п. (при указании на семейное сходство) курдук; мальчик весь в отца уол үкчү аҕатын курдук; 12. с. предл. п~ (при обозначении расстояния) =ҕа (сороҕөр туспа тылбаастаммат); в двух километрах от города куораттан икки километрга; в двух шагах от меня миигиттэн икки хаамыыга; 13. с предл. п. (для обозначения избытка, преимущества, а также недостатка или разницы в отношении каких-л. предметов, явлений) =ҕа, =нан; выиграть в темпе тэтимҥэ сүүй; знаток в живописи живописка билээччи киһи; недостаток в средствах үбүнэн тутайыы, үп кэмчитэ; разница в годах саастарынан араас-тара; ошибка в пяти копейках биэс харчынан сыыһыы; 14. с предл. п. (при перечислении в сочетании с числ.) =нан; в-третьих үсүһүнэн; в-пятых бэсиһинэн.

нареч.
дьиҥэ, дьиҥэр

нареч
кэмниэ кэнэҕэс, кэлин тиһэҕэр тиийэн

нареч.
устатыгар
в течении дня - күн устатыгар

нареч.
бүттүүнүн, уопсайынан

олохтоох референдумка кыттар быраабы мэктиэлээһин

дьэппиэктэр, дьиэктэр (матырыйаал бэйэтин техническэй усулуобуйатыгар көрүллүбүт хаачыстыбатыгар химической састаабынан, биир кэлимсэтинэн, ньуурун туругунан, механическай онтон да атын уратыларынан сөп түбэспэт буолуута.)

иһинээҕи умайыы (бензин эбэтэр гаас уматыгынан улэлиир ис умайыылаах хамсатааччы силииндирин иһигэр улэлиир булкааһык (рабочая смесь) умайыыта. Умайыы онно аналлаах чүмэчи элетрическэй кыымыттан саҕыллар.)

үлэ квалификацията (үлэ төһө уустуга. Үлэ уустугуттан көрөн ханнык квалификациялаах үлэһиккэ оҥотторуохха сөбүн быһаа-рыллар.)

м. 1. коэффициент (алгебраический этиигэ чыыһыланан көрдөрүллэр төгүллээччи); 2. коэффициент (физическэй эттик ханнык эмэ свойствотын быһаарар кэриҥ); коэффициент полезного действия туһалаах дьайыы коэффициена.

массыына пааркатын туһаныы коэффициена (массыыналар чопчу кэм кэрдииһигэр (ыһыы үлэтин кэмигэр, ыйга, сылга энин) төһө толорутук а. э. көдьүүстээхтик туһаныл-лыбыттарын көрдөрөр сыыппара. Массыына үлэлээбит күнүн ахсаанын үлэлээбит уонна үлэлээбэтэх күннэрин суумматыгар үллэрэн быһаарыллар.)

трактор тардар күүһүн туһаныы коэффициена (трактор тардар күүһүн көдьүүстээхтик туһаньшны көрдөрөр сыыппара, состоруллар массыыналар, тэриллэр утарсыыларын трактор тардар мунутуур күүһүгэр түнэтэн быһаарыллар.)

трактор үлэтин болдьох хорутууга кубулутуу коэффициена (трактор ыһыы кэмигэр толорор үгүс көрүетээх үлэтин түмэн көрдөрөргө, учуот-туурга туттуллар төгүллээччи усулуобунай сыыппара.)

туһалаах дьайыы коэффициена (эниэргийэни туһаныы кө-дьүүһүн көрдөрөр кэрин сыыппара. Т. дь. к. туһаньш-лыбыт уонна таһаарыллыбыт эниэргийэлэр сыһыаннарыгар тэн.)

электрическэй хамсатааччы туһалаах дьайыытыи коэффициена (электрическэй хамсатааччы ороскуотта-абыт эниэргийэтиттэи төһө өлүүтүн туһаҕа таһаарара. Э. х. т. дь. к. бииртэн кыра уонна төһөнөн бу чыыһылаҕз чугаһый да соччонон ордук, туһата элбэх»)

па-арка техническэй бэлэмин коэффициена (1 баар массыыналар, трактордар пааркалара үлэни толорорго бэлэм-нэрин көрдөрер кэрин сыыппара. П. т. б. к. массыыналар Үлэлииргэ бэлэм турбут массыына-күннэрин уонна уопсай массыына-күннэрин (өрөмүөн, көрүү-харайыы күннэрин киллэрэн туран) сыһыаннарыгар тэн.)

баал систиэмэтигэр олордуу (баал куустарар кээмэйэ уларыйбат, баалы кууһар кээмэй уларыйар олордуута. Холобура, электро-ыстаансыйа турбинатын баалын тас диаметрын уларытар табыллыбат, арай баал олорор тирэхтэрин баалы кууһар кээмэйдэрин уларытар табыгастаах уонна барыстаах.)

ahaҕac систиэмэтигэр олордуу (кууһар кээмэй уларыйбат олордуута. Манных олордууга куустарар дэтээл кээмэйин уларыталлар. Бу ньыма киэнник туттуллар. Холобура, подшипник ис тиэрбэһин ис диаметрын уларытардааҕар баал тас диаметрын, ол аата куустарыллар кээмэйи уларытар быдан барыстаах уонна судургу.)

олохтоох референдумҥа кыттар быраап

референдумҥа кыттар быраап

харыстыыр гааска дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (иһэрдии ордук тупсаҕай буоллун диэн төлөнү уонна уулларыллар металы гааһынан үрдэрэ-үрдэрэ иһэрдии. Сороҕор сиэтии сиигин сойуор диэри салгыы эмиэ гааһынан үрдэрэллэр.)

углекислай гааска дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (углекислай гааһы харыстыыр гаас быһыытынан туһанан иһэрдии.)

муниципальнай тэриллии сиэктэрэ

эргиир, хатыланыы (туһааннаах биир бэрээдэгинэн хатыланар хамсааһынын түмүгэр, холобура, сургуулук (поршень) сөптөөх бириэмэ аастаҕын аайы маҥнайгы балаһыанньатыгар эргиллиитэ.)

тиистээх бэримтэ тиэрдэр чыыһылата (хамсатыллааччы уонна хамсатар көлөһөлер тиистэрин ахсааннарын сыһыана.)

вводн. ел. бэсиһинэн.

веодн. ел. үсүһүнэн.

вводн. ел. төрдүһүнэн.

предл
I (в. п.)
төһөҕө буолбуту көрдөрөр предлог (в 10 часов - 10 чааска, во время урока - уруок кэмигэр, во время ледохода - муус барыыта; во время работы - улэ саҕана, үлэ кэмигэр; в течение 3-х дней - 3 күн устатыгар; в октябре - алтынньыга; в двадцатом веке - сүүрбэһис үйэҕэ)
туох эрэ иһигэр киирбити көрдөрөргө туттуллар (в лесу - тыаҕа, в чашку - чааскыга)
II (пр. п.)
иһигэр (в сумке - суумка иһигэр, суумкаҕа)

поедем в Табагу - Табаҕаҕа барыах;
поступил в школу - оскуоаҕа киирдэ;
он приедет в октябре - кини алтынньыга киэлиэҕэ;
в мешке - куул иһигэр

(во=, въ=) приставка, суолтатынан: 1. туох эмэ иһигэр эбэтэр үрдүгэр түһайар хайааһыны бэлиэтиир туохтууру үөскэтэр, хол. входить киир, иһирдьэ киир; вбежать сүүрэн киир; 2. "-ся" эбиискэни кытта туохха эмэ болҕойор, толору бэринэр суолталаах туохтууру үөскэтэр, хол. вслушаться иһиллээ, болҕойон иһит; всмотреться болҕойон кор.

сущ.
уу

ж. 1. в разн. знач. уу; питьевая Еода иһэр уу; минеральная вода минеральнай уу; фруктовая вода фруктовай уу; 2. воды мн. (целебные источники) уу (эмтээх уу); минеральные воды минеральнай уу, эмтээх минеральнай уу; 3. перен. (многословие) уу-хаар, уу-хаар тыл; в статье много воды ыстатыйаҕа уу-хаар тыла элбэх; 4. воды мн. (реки, озёра и т. п.) уу, уулар; леса и воды тыалар уонна уулар; 5. воды мн. (потоки, струи) уулар, сүүрээннэр; весенние воды сааскы уулар; 6. (чистота драгоценного камня) уута, ырааһа (күндү тааска); бриллиант чистейшей воды олус ыраас уулаах бриллиант; # толочь воду в ступе кэлиигэ ууну кэп (солуута суоҕунан дьарыктан); их водой не разольёшь икки ардыларынан уу тохтубат (улахан доҕордуу дьон); как в воду опущенный үүтүн тохпут оҕо курдук (санаарҕаабыт, санньыйбыт); с него как с гуся вода хаас ууга илийбэтин кэриэтэ (туги да диэбиккэ кыһаммат); он воды не замутит кини ууну да аймаабат киһи, сытар ынаҕы туруорбат киһи; выйти сухим из воды ууттан кураанах таҕыс (буруйтан, сэмэттэн куот); тише воды, ниже травы погов. уутааҕар чуумпу, оттооҕор намчы буол (наһаа сэмэй); много воды утекло элбэх хаар уулан ааста.

ыарахан уу (уу биир көрүнэ, водородун оннугар дейтерийдээх (водород ыарахан изото-ба). Ядернай реактордарга нейтроннары бытаардааччы, научнай чинчийиилэргэ "имнээх" (меченая) уу быһыыты-нан туһаныллар.)

прил. массыына--трактор; машинно-тракторный парк массыы-й на-трактор парката.

сущ
(мн. ч. нет)
хорутуу

ж. (сир) хорутуу.

сущ.
тылбаас

м. 1. (назначение) көһөрүү, уларытыы, таһаарыы; 2. (пересылка денег) перевод; 3. (на другой язык) тылбаас.

харчы ыытыы, перевод (почтанан, телеграбынан, баанынан харчыны ыытыы.)

нареч. лоп, үүт түһэрэн, үүт--үкчү; он пересказал всё точь-в-точь, как было кини хайдах буолбутун курдук үүт түһэрэн кэпсээтэ.

прил. тракторнай, трактор; тракторная бригада тракторнай биригээдэ; тракторные сани трактор сыарҕата.

прил. 1. (оговорённый условием) усулуобунай, усулуобуйалаах; условное соглашение усулуобуйалаах сөбүлэһии; условный пригозор усулуобунай бириигэбэр; 2. (принятый) усулуобунай, болдьохтоох. болдьом; условный знак болдьом бэлиэ; усхозкый сигнал болдьохтоох сигнал; 3. грам. болдьуур; условное наклонение болдьуур киэп.

коэффициент; туһалаах үлэ коэффициена коэффициент полезного действия; хамнас коэффициена коэффициент к (основной) зарплате (установленная для севера СССР дополнительная оплата).

перевод; телеграбынан перевод ыл = получить телеграфный перевод.