ороскуоту уонна түмүгү учуоттаан бүддьүөттээһин

олохтоох референдумка кыттар быраабы мэктиэлээһин

хамсаабат баайга-дуолга быраабы судаарыстыба сурукка киллэриитэ

олорор сирдэр үптэрин тэҥниир көмө үп

нүөлсүтэр ситими кыһынна бэлэмнээһин (ханааллар, хоруулар, турбалар ууларын ыытыы, носуоста-ры, ибиирдэр массыыналары кыстыкка туруоруу.)

баалтан кыамта (баалтан ылыллыан сөптөөх туһалаах кыамта.)

I предл.
(пр. п.)
1) 1. Тугунан айаннаабыты көрдөрөргө туттуллар (ехал на коне, на оленях, на велосипеде, на пароходе). 2. Ким туох таҥастааҕын этэргэ (на нем шапка, на ней платье). 3. Туох үлэҕэ, наадаҕа сылдьары, буолары уо. д. а. бэлиэтииргэ (на работе, на собрании, на охоте). 4. Туох музыкальнай инструменынан оонньууру этэргэ (играет на балалайке, на гитаре)
2) үрдүгэр (на снегу - хаар үрдүгэр, хаарга)
(в. п.)
1) төһө өргө барбыты, кэлбити, уларсыбыты уо. д. а. көрдөрөргө туттуллар (на два дня - икки күн устата, икки күҥҥэ; на зиму - кыһын устата)
2) 1. Тугу туһаайан, чуолаан көрөргө туттуллар (смотрит на дерево, на озеро, на белку, на меня). 2. Туохха атыыласпыты, ылбыты, атастаспыты уо. д. а. этэргэ (купил, взял, обменял, и т. д. на деньги, на зерно, на пушнину). 3. Туохха туттубуту, ороскуоттаабыты көрдөрөргө (издержал, истратил, израсходовал на тетради, на книги, на продукты). 4. Туох эмэ төһөнөн ордугун, итэҕэһин уо. д. а. этэргэ (длиннее, короче, выше, тяжелее, легче и т. п. на 2 метра, на 3 килограмма). 5. Хаһыакка, сурунаалга, заемҥа сурунары көрдөрөргө (подписался на газету, на журнал, на заем). 6. Кимиэхэ, туохха эрэнэри көрдөрөргө (надеется на тебя, на них, насилу). 7. Кимиэхэ, туохха маарынныыры этэргэ (походит на отца, на птицу, на дерево).
3) туох үрдүгэр уурбуту, бырахпыты, туруорбуту, турбуту, олорбуту, сыппыты уо. д. а. көрдөрөргө туттуллар (положил на стол, бросил на пол, сел на кровать)
4) на охоту - бултуу. На отдых - сынньана
II союз
(возьми)
мэ, ыл

предл.
(возьми ) мэ
(куда? )
на улицу - уулуссаҕа, таһырдьа;
на стол - остуога
(где? )
на охоте - булка;
на ферме - фермаҕа
(как? )
на машине - массыынанан;
на оленях - табанан

I предлог 1. с вин. п. (на вопрос ".куда") =ҕа, =гар; положить на стол остуолга уур; залезть на крышу кырыысаҕа ытын; 2. с вин. п. (на вопрос ".куда") *$а, =гар; выйти на улицу уулуссаҕа таҕыс, таһырдьа таҕыс; 3. с предл. п. (на вопрос "где") -ҕа, =гар; оставить на столе остуолга хааллар; лежать на песке кумахха сыт; жить на юге соҕуруу дойдуга олор; работать на заводе заводка үлэлээ; 4. с предл. п. (при обозначении средств передвижения) -нан; лететь на самолёте самолётунан кет; плыть на пароходе борокуотунан уһун; 5. с предл. п. (с применением, при посредстве) =ҕа, -нан; жарить на масле арыыга буһар, ыһаарылаа; ставить тесто на дрожжах тиэстэни доруоһанан оҕус; завод работает на нефти завод небинэн үлэлиир; 6. с предл. п. (во время, в течение), с вин. п. (при обозначении года, месяца, дня) =ҕа, =гар; на праздниках бырааһынньыктарга; на другой день нөҥүө күнүгэр; на пятидесятом году своей жизни биэс уон сааһыгар; на той неделе ааспыт нэдиэлэҕэ; 7. с вин. п. (для) =ҕа, =гар; комната на двух человек икки киһиэхэ аиал-лаах хос; по книге на каждого учащегося үөрэнээччигэ биирдии кинигэ; 8. с вин. п. (при обозначении цели, назначения): ведомость, на выдачу зарплаты хамнас биэрэр биэдэмэс; средства на строительство тутуу үбэ; материал на пальто сон таҥаһа; подать на пенсию пенсияҕа көрдөс; 9. евин. п. (при обозначении срока) =ҕа, -гар; взять книгу на два дня кинигэ ни икки күҥҥэ ыл; собрание отложено на понедельник мунньах бэнидиэнньиккэ к^һөрүлүннэ; 10. с вин. п. (при определении денежной суммы) =ҕа; купить на десять рублей уон солкуобайга атыылас; II. евин, п: (при обозначении множителя или делителя) =ҕа; разделить на три үскэ түҥэт; помножить ка три үскэ төгүллээ; 12. с вин. п. (при обозначении деления, дробления) =ҕа; разделить на две части икки елүүгэ түҥэт; разбить на параграфы параграфтарга араарталаа; 13. с предл. п. (с гл. "говорить", "читать", "писать", "выступать" и т. п.) =лыы; говорить на русском языке нууччалыы саҥар; свободно читать на казахском языке казахтыы холкутук ааҕар буол; 14. с предл. п. (с гл. "играть") =ҕа; играть на рояле рояльга оонньоо; 15. с предл. п. (при обозначении предметов, поддерживающих что-л. или являющихся внутренней стороной чего-л.) =лаах; вагон на рессорах рессоралаах вагон; матрац на пружинах курупуналаах матараас; 16. с вин. п. (при обозначении сопутствующих обстоятельств, условий) =ҕа; на голодный желудок аччык искэ; на свежую голову сибиэһэй өйгө; 17. с вин. п. (при обозначении какого-л. признака) =нан; хромать на одну ногу аҥар атах-хыпан доҕолоҥноо; глух на одно ухо аҥар кулгааҕынан дьүлэй; 18. с вин. п. (при обозначении образа действия) =нан; верить на слово тылынан итэҕэй; жить на свой заработок бэйэҥ хамнаскынан олор.

II частица разг. (возьми) мэ, ыл; на, возьми мэ, ыл; на книгу кинигэни мэ; # вот тебе и на! (дьэ) ити баар дии!; на-поди (дьэ) буолар да эбит, көрүөҥ этэ.

нареч
түөрт атах буолан

гл,сов
төҥүргэскэ астарда (сыарҕаны, массыынаны, о. д.а.)

эбии турар сыанаҕа нолуок

хапытаалга нолуок

хамсаабат баайга-дуолга нолуок

турар сыана сөбө суохтук үрдээһинигэр нолуок

предл
(в. п.)
буолтун иһин, кыһаммакка (несмотря на ветер они поплыли - тыал да буолтун иһин, кинилэр уһуннулар, кинилэр тыалга кыһаммакка уһуннулар)

нареч.
ол да буоллар

бүддьүөт түмүгүнэн сирдэтии

оҥоһугу технологичная оҥоруу (оҥоһук конструкциятын барыстаахтык чочуллан оҥоһуллар гына көрөн-истэн, ааҕан-суоттаан тупсаран оноруу, ону ситиһии үлэтэ.)

сущ
1) көтөҕүү, үөһээ таһаарыы
2) өрө көтөҕүллүү, күүрүү
3) өрө тахсыы, дабайыы

олохтоох бэйэни салайыныыга быраап

олохтоох референдумҥа кыттар быраап

референдумҥа кыттар быраап

ситэрэргэ анаан хаалларыы (кэлин, кээмэйигэр сөп гына бүтэһиктээхтик аалан, чочуйан онорорго анаан соҕотуопкаҕа хаалларыллар саппаас.)

ж. тех. холбуу сиэтии, сиэтии.

сиэтии, сыбаарка, иһэрдии, холбуу сиэтии (араас онгоһуктар тус-туспа чаастарын бэйэ-бэйэлэригэр тиксиһиннэрэн, үксүн, үрдүк температура көмөтүнэн сиэтэн, copo5op сымныар диэри күүскэ баттатан атомнай (малекулярнай) сибээстэри үөскэтэн хам холбооттуур, салҕааттыыр, туттартыыр ньыма. Анардас уулларан эбэтэр сымныар диэри хам баттатан сылытан холбооттуур ньыма 60-тан тахса көрүннэрэ баар.)

аргоннаах дуганан еи-этии, сыбааркалааһын (аргоны харыстыыр гаас бы-һыытынан туһаныы усулуобуйатыгар электрическэй дуга төлөнүнэн сыбааркалааһын.)

кэрчиктэринэн сиэтии, сыбааркалааһын (холбонор дэтээллэр тиксиһэр сииктэрин салгыы-салгыы бүтэһиктээхтик үрүт үрдүгэр хос-хос халынатан иһэрдэ-иһэрдэ төттөрү бэрээдэгинэн сыҕары-йыы.)

эстии көметүнэн сиэтии, сыба-аркалааһын (эстииттэн үөскүүр батгааһын күүһүн көмөтүнэн холбонуохтаах чаастары бэйэ-бэйэлэрин кытта ыга астаран силлиһиннэрии.)

быһыттааас сиэтии, сыбаарка (металлары холбуу иһэрдэргэ онон-манан, көтүтэ-көтүтэ сиэтээһин.)

гааһьгаан сиэтии, сыбаарка-лааһын (гаас үрдүк температуралаах төлөнүнэн уулларан иһэрдин.)

бат-тааһынынан сиэтии, сыбааркалааһын (холбонуохтаах оноһуктары тиксиһэр сииктэрин анаан итиппэккэ эрэ улахан баттааһын көмөтүнэн ньыҕаллыахтарыгар диэри бэйэ-бэйэлэригэр хам астаран холбооһун, иһэрдиллибит тэнэ хам сыстыһыннарыы, силлиһиннэрии.)

икки дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (тус-туспа электрическэй сүүрээннэр-тэн үөскүүр икки дуга төлөнүнэн уулларан иһэрдии.)

икки электродунан сиэтии, сыбааркалааһын (биир уопсай электрическэй суүрээннэ холбоммут икки электрод төлөнүнэн тэмгэ сиэтэн иһэрдии.)

диффузиянан сиэтии, сыбааркалааһыи (тиксиһэр ньуурдар атомнара (молекулалара) хардарыта өтөн киирэн силлиһэллэрин ситиһэр ньыма. Д. с. баттааһын көмөтунэн (сымныахтарыгар диэри) ситиһиллэр.)

дуганаи сиэтии, сыбаарка-лааһын (электрическэй дуга төлөнүнэн сиэтэн уулларан силлиһиннэрии.)

харыстыыр гааска дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (иһэрдии ордук тупсаҕай буоллун диэн төлөнү уонна уулларыллар металы гааһынан үрдэрэ-үрдэрэ иһэрдии. Сороҕор сиэтии сиигин сойуор диэри салгыы эмиэ гааһынан үрдэрэллэр.)

углекислай гааска дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (углекислай гааһы харыстыыр гаас быһыытынан туһанан иһэрдии.)

уул-лубат электрод дугатынан сиэтии, сыбааркалааһын (төлөҥҥө ууллубат электродунан туһанан сиэтии.)

ууллар электродтаах дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (ууллан, иһэрдиллэр сииккэ олорон хаалар металлаах электроду уонна электрическэй дуганы туһанан иһэрдэр ньыма.)

эбиилиги туһанан дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (иһэрдии ордук үчүгэй, бигэ буоларын хааччыйар сыалтан сиэтиллэр металлааҕар түргэнник ууллар эбиилик (хлордаах цинкэ, хлордаах аммоний о. д. а.) кутан иһэрдээһин. Дуга талоне эбиилик алын өттүттэн тыган уулларыахтаах.)

хахтаах электрод дугатынан сиэтии (иһэрдиини тупсарар састааптаах хахтаах электродунан уулларан иһэрдии.)

бороһуоктаах боробулуоха дугатынан сиэтии (иһэрдии сиигин харыстыырга уонна бөдергөтөргө анаан ортотугар ууллар бороЬуоктаах боробулуоханан сиэтии.)

дьаптайан, халынатан сиэтии, сыбааркалааһын (металлары холбуу иһэрдэргэ сииги халыҥаттар халынатан, санаттан сана арананы бүрүйэ түһэдэр туһэрэн сиэтии.)

конденсатортан сиэтии, сыбааркалааһын (коиденсаторнай батареяларга электрическэй эниэргийэни мунньан баран ол күүһүнэн кылгас бириэмэ иһигэр тэтимнээхтик иһэрдии ньымата.)

тиксиһиннэрэн сиэтии, сы-бааркалааһын (холбонор оноһуктары тиксиһэр сирдэ-рин маннай ититэн баран (уулларан эбэтэр уулларбакка) бэйэ-бэйэлэригэр хам баттаан сыһыарыы, силлиһиннэрии.)

уус ньыматынан сиэтии, сыбааркалааһын (холбонор металлары кыһаҕа кытардан баран балтанан таптайан эбэтэр баттыгынан (пресс) сыстыһыахтарыгар диэри ыга баттатан силлиһиннэрии.)

лазер сарданатыиан сиэтии, сыбааркалааһын (лазер сарданатын күүһүнэн уулларан силлиһиннэрэр ньыма.)

сытыары элек-тродунан сиэтии, сыбааркалааһыи (холбуу иһэрдил-лиэхтээх металлар тиксиһэр сирдэригэр сытыары уурул-лубут ууллар анал хахтаах электродунан сиэтии. Электрод ууллубут метала иһэрдии түргэтииригэр көмөлөһөр.)

элбэх дугалаах сиэтии, сыбааркалааһын (тус-туспа электрическэй сүүрээннэ-ринэн үлэлиир үс эбэтэр онтон да элбэх электрическэй дугаларынаи тэннэ сиэтэн иһэрдии.)

элбэх туочуканан сиэтии, сыбааркалааһын (оноһуктар тиксиһэр сииктэрин хас эмэ сиринэн биирдэ сиэтэн силлиһиннэрэр, холбуур ньыма.)

элбэх электроду-нан сиэтии, сыбааркалааһын (биир кэмнэ биир уопсай электрическэй сүүрээҥҥэ холбоммут иккиттэн ордук ахсааннаах электродтар төлөннөрүнэн сиэтэн иһэрдии.)

танар сиэтии, сыбаарка (тус-туспа дэтээллэртэн хомуллар оноһугу хомуйарга аналлаах сиэтэр үлэ.)

ыйаан туран сиэтии, сыбаарка-лааһын (металлар ыпсыыларыгар туту да хос туппакка эрэ анар өттүттэн ьшсыыларын көннөрү курдаттыы уулларан силлиЪиннэрэр ньыма.)

дабатан сиэтии, сыбаарка-лааһын (иннэри балаһыанньалаах холбонор металлары аллараттан үөһэ хайысханан сыҕарыйан холбуу сиэтээһин.)

үргүлдьү сиэтии, сыбаарка-лааһын (сыҕарыйыы хайысхатын уларыппакка үлэлээн сиэтээЬин.)

түһэрэн сиэтии, сыбаарка-лааһын (иннэри балаһыанвьалаах металлары үөһэттэн аллара таҥнары сыҕарыйан холбуу иһэрдээһин.)

иннэри электродунан сиэтии, сыбааркалааһын (холбонуохтаах металлар тиксиһэр сииктэрин сырса бурүөһүннээх иннэри тутуллубут электрод квмөтүнэн иһэрдин. Электрод бү-рүөһүнэ ууллаҕын аайы бэйэтин ыйааһынын эбэтэр анал куруһуна көмөтүнэн иһэрдиллэр сник устун сыста сиэтии дугатыныын дьүөрэлэһэн сыҕарыйар.)

хамсаабат тиксиһиилэри сиэтии, сыбааркалааһын (хамсаабат оноһуктар тиксиһиилэрин хайа баҕарар өттүттэн сиэтэн иһэрдии.)

төттерү сүһүвх-тээн сиэтии, сыбааркалааһын (сиэтээһин сиигин оноһуллан иһэр сүрүн хайысхатыгар утары хайысхалаах сүһүөх-сүһүөх кэрчиктэринэн иһэрдээһин.)

уулларыылаах сиэтии, сыбааркалааһын (металлар тиксиһэр сииктэрии уулларан бэйэ-бэйалэрин кытта холбуур иһэрдии, сил-лиһиннэрии.)

оһоххо ититэн сиэтии, сыбаарка-лааһын (аналлаах оһоххо эбэтэр Kuhaga кытардан уонна холбуу ыпсары баттатан иһэрдии.)

өрөмүөннүүр сиэтии, сыбаарка (оиоһугу сыбаарка көмөтүнэн дьиэгин суох онорор, эбэтэр алдьаммытын чөлүгэр түһэрэр үлэ.)

тиксиһиннэрэр сиэтии, сыбаарка (холбонор оноһуктар уһуктатынан тиксиһии-лэрин тилэри иһэрдээһин.)

термитинэн сиэтии, сыбаар-калааһын (термит (умайар бороһуок) булкааһа умайар төлөнүнэн сиэтэн иһэрдии.)

харахтааи сиэтии, сыбаарка-лааһын (холбонор оноһуктар тиксиһэр сииктэрин онон-манан көтө-көтө туочукаларынан эрэ иһэрдии.)

аалсыынан сиэтии, сыбаарка-лааһын (холбонор оноһуктар тиксиһэр иэннэрин бэйэ-бэйэлэригэр аалсыһыннаран ититэн уонна хам ыл-сыахтарыгар диэри баттатан силлиһиннэрии.)

чохтоох элек-тродунан сиэтии, сыбааркалааһын (иһэрдии биир туспа керүҥэ. Электрическэй дуга уонна чохтоох электрод туһаныллар. Сыбаарка сиигэ (сварной шов) сүрүн металлар (металл основной) бэйэлэрэ эрэ эбэтэр эбиилик металлаах (присадочный металл) ууллууларыттан тахсар.)

ультра дорҕоонунан сиэтии, сыбааркалааһын (ультра дорҕоон көмөтүнэн сиэтэр ньыма. Улахан баттааһын уонна онтон үөскүүр итийии усулуобуйатыгар оноһуллар. Онон баттааһынынан сыбааркалааһын (сварка давлением) биир туспа көрүҥүнэн буолар.)

тымиыылыы, итиппэккэ сиэтии, сыбааркалааһыи (көр СВАРКА ДАВЛЕНИЕМ.)

электрическая дуганан сиэтии, сыбааркалааһын (электричество күүһүнэн үөскээбит дуга төлөнүнэн уулларан иһэрдии.)

электрон сар-дакатынан сиэтии, сыбааркалааһын (электроннар күүстээх сүүмэх сарданаларын туһанан иһэрдэр ньыма. Бүтэй хаамыра иһигэр угуллубут дэтээллэр тиксиһэр ньуурдарын аналлаах электроннай бууска көмөтүнэн электрон сарданаларынан тыктаран уулларыллар а. э. иһэрдии сиигин оҥоһуллар. Итинник иһэрдэр ньыма улахан кыраадыска эрэ ууллар металлары эбэтэр халын уонна олус чараас (10 микронна тиийэ) дэтээллэри холбуу сиэтэргэ (иһэрдэргэ) туһаныллар.)

хамсаабат баайга-дуолга быраабы сурукка киллэрии тиһигэ

коммунальной төлөбүргэ көмө харчы

олохтоох бэйэни салайыныыга быраап бэйэмтэтэ (субъега)

салгын сыттыктаа* суудуна (күөнүн аннынан үрдэриллэр күүстээх салгЫ' нынан өрө дэгдэтиллэн түргэнник (чааска 100-150 км) айанныыр суудуна.)

анныгар кынаттаа* суудуна (алый күөнүгэр оноһуллубут кынатын көтөҕөр күүһүнэн өрө дагдайан ууну кырсынан чэпчэкитик айанныыр дъону таһар суудуна. Түргэнэ чааска 60-100 км.)

хамсаабат баай-дуол нолуогун дьаһайыы

гл,сов
баар

III межд. воен. есть (командир бирикээ-һин толорооччу "сөп, иһиттим!" диэн эппиэтэ).

II 1. 3 л. ед. наст, от быть буолар (сороҕор туспа тылбаастаммат эбэтэр кэпсиирэ сыһыарыытынан бэриллэр); язык есть средство общения тыл бодоруһуу средство-тынан буолар; вы думаете о нём хуже, чем он есть кини тугун эһиги намтата саныыгыт; 2. в знач. сказ, (имеется) баар; есть надежда, что он скоро вернётся кини сотору төннөн кэлиэ диэн эрэл баар; # как есть хайдах баарынан.

I несов. 1. что и без доп. аһаа, сиэ; он ел много винограда кини элбэх винограды сиирэ; 2. что (разъедать — о ржавчине и т. п.) быһа сиэ; аһыт (о дыме); 3. кого, перен. разг. (попрекать) хомуруй; # есть поедом быһа ыстаан таҕыс, сэмэлээн, саҥаран таҕыс; есть глазами быһа одуулаа.

нареч. горн, үөһэ, сир үрдүгэр; выдать уголь на-гора таас чоҕү сир үрдүгэр биэр.

м. 1. (по гл. поднять) көтөҕүү, үөһэ таһаарыы; подъём флага былааҕы көтөҕүү; подъём тяжестей ыараханы көтөҕүү; 2. (по гл. подняться) көтөҕүллүү, өрө тахсыы, дабайыы; подъём воды в реке өрүскэ уу көтөҕүллүүтэ; 3. (рост, развитие чего-л.) өрө көтөҕүллүү; подъём культуры культура өрө көтөҕүллүүтэ; 4. (воодушевление) өрө көтөҕүллүү; 5. (побудка) туруоруу, уһугуннарыы; 6. (участок дороги) тахсыы, дабаан; сыыр; крутой подъём туруору дабаан; 7. (часть стопы) сие, атах баҕаһа;# тяжёл на подъём бытаан, ыарахан (киһи); лёгок на подъём элзккэй, чэпчэки (киһи).

нареч
сэрэйбит курдук, санаабыт курдук

союз
ол аата, атыннык эттэххэ

тех. сварка; электрическэй сварка электрическая сварка; автогеннай сварка автогенная сварка.