сущ
чаар, харгы

с. чаар, харгы.

ж. чаар, харгы; # сидеть на мели чаарга олор (харгыска ыллар).

м. 1. боруок, модьоҕо; 2. (речной) харгы; # на порог не пускать модьоҕоҕун атыллатыма, дьиэҕэр киллэримэ.

сов. 1. что, чего, разг. (вымыть) сууй, сууйталаа; 2. что, чего (добыть промыванием) сууйан ыл, сууй; намыть золотого песку көмүстээх кумаҕы сууй; 3. что (нанести) тибэн таһаар, олорт, мус; река намыла мель өрүс харгы тибэн таһаарбыт.

несов. 1. (о судне) халбаҥнаан айаннаа, тумнан айаннаа (тыалы туһанан, харгыны тумнан); 2. перен. сатаан сырыт, быыстаан-арыттаан сырыт.

прил. 1. (передвижной) хамсыыр; подвижной блок хамсыыр блок; 2. (перемещающийся) сыҕарыйа сылдьар; подвижные отмели сыҕарыйа сылдьгр харгылар; 3. (живой, энергичный) сытыы, сылбырҕа; подвижной ребёнок сытыы оҕо; подвижной ум сытыы ей; # подвижной состав ж.-д. сылдьар састаап (тимир суол транспора бүтүннүүтэ — вагоннар, паровозтар уо. д. а.); подвижные игры таһырдьа оонньонор оонньуулар.

сов. 1. что, чего (принести) элбэҕи аҕал, тас; 2. что, чего (нагромоздить, образовать) тип, мус; течением нанесло песку сүүрүк кумаҕы типпит; 3. кого-что (натолкнуть) илт, оҕус, сабаа; лодку нанесло на мель оҥочону харгыга оҕуста; 4. что (покрыть слоем чего-л.) сот, бүрүй; 5. что на что (обозначить, нарисовать) бэлиэтээ, суруй, оҥор; нанести на карту картаҕа бэлиэтээ; нанести рисунок на ткань таҥаска уруһуунакта оҥор; 6. что, чего (о птице) сымыыттаа; курица нанесла яиц куурусса сымыыттаата; 7. что (причинить) оҥор, таһаар (үксүгэр туспа тылбаастаммат); нанести удар оҕус; нанести оскорбление үөх; нанести поражение кыай, хот; нанести ущерб хоромньуну таһаар; # нанести визит визиттэ оҥор, сырыт.

несов. 1. олор; сесть на стул устуулга олор; 2. (занять место где-л.) олор, киир; сесть в автомобиль автомобильга олор; 3. за что и с неопр. (приняться что-л. делать) олор, олорун; сесть за книгу кинигэтэ ааҕа олорун, кинигэҕэр олорун; сесть работать үлэҕэр олор; 4. (попасть в заключение) олор; сесть в тюрьму түрмэҕэ олор; 5. (опуститься с высоты) олор, түс; самолёт сел на аэродром самолёт аэродромҥа олордо; 6. (опуститься за горизонт) киир; солнце уже село күн хайыы--үйэҕэ киирдэ; 7. (осесть) олор, түс; пыль сёла на бумагу кумааҕыга быыл олорбут; 8. (укоротиться, сузиться) тарт; эта рубашка сёла бу ырбаахы тардыбыт; # сесть на мель харгыга олор (күчүмэҕэй балаһыанньаҕа түбэс); сесть кому-л. на голову ким эмэ төбөтүгэр ытын, баһылаа.