муниципальнай тэриллии холбоһуктара уонна сойуустара

сущ.
(спорт) тустуу; охсуһуу; мөккүһүү

ж. 1. тустуу; мальчишки затеяли борьбу уолаттар тустан турдулар; 2. спорт. тустуу, күрэс; приёмы борьбы тустуу ньымалара; 3. охсуһуу, мөккүһүү, мөккүөр; борьба за мир эйэ иһин охсуһуу.

тууһурууну уонна бадараанныйыыны утары охсуһуу (нүөлсүтүллэр сиргэ ууну наһаа куттарыыттан сир бадараанныйыытын утары уонна ууну кытта киирэн сир ньуурун силистээх аранатыгар элбэх туһата суох туустар мунньуллубаттарын хааччыйар үлэлэри ыытыы уонна итинник дьаһаллары олоххо киллэрии.)

массыына уонна автопоезд тас кээмэйдэрин хааччахтааНын (автомобиль, автопоезд саамай улахан тас кээмэйдэрин, туһаныллар усулуобуйалатыттан көрөн, хааччахтааһын. Гос. стандарт бигэргэтэринэн, автомобиль уһуна 12, автопоезд — 24, үрдүктэрэ — 3,8 м-тэн ордуо суохтаахтар.)

минерал сырье уонна байытыы бородуукталара тооромосторун кээмэйинэн састааптара (араас кээмэйдээх тооромостор (туорахтар) минерал сырьеҕа, ону байытааһын бородуукталарыгар теһө ахсааннаахтарын характеристиката (характеристика крупности материала).)

мест
икки аҥар

сири-уоту уратытык туһанар усулуобуйалаах түөлбэлэр

I союз
уонна. Коля и Сеня пришли - Коля уонна Сеня кэллилэр, Колялаах Сеня кэллилэр
II частица
да, даҕаны (күүһүрдүүгэ туттуллар). И сам не помню - бэйэм да өйдөөбөппүн. И старые тетради принеси - эргэ да тэтэрээттэри аҕал

союз

медведь и волк - эһэ уонна бөрө
и я, и ты - мин да, эн да

т. п. (и тому подобное) уо. д. и. к. (уонна да ити курду к).

т. д. (и так далее) уо. д.а. (уонна да атын).

II частица усил. (именно, же) даҕаны, да, соннук; так оно и случилось соннук буолла.

I союз 1. соед. уонна, итиэннэ, ол кэннэ; правда и ложь кырдьык уонна сымыйа; 2. присоед. да, даҕаны; и тот и другой хайа-ха-йалара да; 3. перечисл. да, даҕаны; и я, и он, и все мы мин да, кини да, биһиги барыбытда; 4. (в повествовании) ол кэннэ; и настало утро ол кэннэ сарсыарда буолла; 5. усил.: и как верно! хайдах курду к табаный!; и как быстро летит! хайдахтаах түргэнник көтөрүй! -

олохтоох нолуоктар уонна хомуурдар

хапытаалтан нолуок

хамсатааччылары, түмүктэри, агрегаттары солбуйар саппаас (өрөмүөннүүр техническэй ыстаансыйа көрөр-истэр массыыналарын сүрүн чаастарын саппааһа. Массыына өрөмүөннүүргэ сөп буолар ахсааннаах X. т. а. с. с. ыскылаакка баар буолуохтаах.)

хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба

өлүү үбүнэн кыттыһыы

быыстаах олордуу (куустарар уонна кууһар дэтээллэр оннуларын булларыллалларыгар икки ардыларыгар төһө эрэ бэрт кыра арыт (зазор) баар буолуута. Хамсыыр дэтээллэр Б. о-лаах буолаллар.)

киэптээн олордуу (кууһар уонна куустарар дэтэллэр арыта (зазор) суох ыга олордуллуулара. Маннык гүбэлтэҕэ хамсаабат холбоһук үөскүүр.)

кэһии уонна итэҕэс содуллара

күүрүү сүтүүтэ уонна намтааһына (электрическэй ситим саҕаланыы-тыгар уонна бүтэһигэр күүрүүлэр алгебраическай уонна ; геометрическай араастаһыылара.)

табаары уонна өҥөнү туһанааччы

коммунальной кэлим тэрилтэлэр табаардарын, өҥөлөрүн туһанааччылар

сири туһаныы уонна тутууну ыытыы быраабылата

предл
I (р. п.)
1) төһөттөн, хаһааҥҥыттан буолбуту көрдөрөргө туттуллар (с вечера - киэһэттэн, киэһээттэн ыла; с осени - күһүҥҥүттэн ыла)
2) кимиэхэ, туохха тэҥнээх кээмэйи этэргэ туттуллар (величиной с лошадь, высотой с телеграфный столб, ростом с тебя)
3) с испугу - куттанан, кутталыттан
II (т. п.)
1. Кими кытта диэни этэргэ туттуллар (идет с Петей, разговаривает с отцом). 2. Туохтаах иһэри (барары эҥин) бэлиэтииргэ (идет с сумкой, с пилой)

предл.
со стола - остуолтан;
с работы - үлэттэн;
с утра - сарсыардаттан;
с тех пор - онтон ыла;
переводит с якутского - сахалыыттан тылбаастыыр;
иду с тобой - эйигин кытта барабын

(со) предлог 1. с род. п. =ттан; убрать посуду со стола остуолтан иһити хомуй; спуститься с горы хайаттан түс; прийти с работы үлэҕиттэн кэл; дело началось с пустяков дьыала солуута суохтан саҕаланна; напасть на врага с тыла өстөөххө тыылыттан саба түс; с детства оҕотуттан, оҕо эрдэҕиттэн; с самого утра хара сарсыардаттан; с утра до ночи хара сарсыардаттан түүҥҥэ диэри; с тех пор ол кэмтэн ыла; говорить речь с трибуны три-бунаттан тылла эт; с этого места я всё хорошо услышу бу миэстэттэн мин барытын үчүгэйдик истиэм; получать деньги с кого-либо кимтэн эмэ харчыта ыл; урожай с гектара биир гектартан үүнүү; брать пример с кого--либо кимтэн эмэ холобурда ыл; перевести с якутского языка саха тылыттан тылбаастаа; сгорать со стыда сааккыттан өлө сыс; с горя аһыыттан, аһыыга, абаҕа; устать с дороги суолтан (яйантан) сылайан кэл; довольно с тебя эйигиттэн түксү; хватит с вас эһигиттэн сөп буолла; 2. с род. п. (на основании чего-л., следуя чему-л.) =нан; с разрешения начальника начальник көҥүллээһининэн; с вашего согласия эн сөбүлэҥҥинэн; 3. с род. п. (при помощи чего-л.) =ттан, =нан, =ан; писать с большой буквы улахан букваттан суруй; взять с бою сэриилээн ыл, сэриинэн ыл; 4. с вин. п. (приблизительно, почти) саҕа, кэриҥэ, =ча; величиной с дом дьиэ саҕа улахан; прожить где-либо с месяц ханна эмэ ый кэриҥэ олор; туда будет с километр онуоха диэри километр кэриҥэ буолуо; собралось человек с десять уонча киһи муһунна; 5. с * *те. п. (указывает на совместность, связь, наличие чего-л., обладание чем-л.) кытта, =ныын, =нан, =лаах; я иду с тобой мин эйигин кытта барабын; хочу повидать отца с матерью ийэлээх аҕабын көрүөхпүн баҕарабын; найти с трудом эрэйинэн бул; человек с талантом талааннаах киһи; 6. с те. п. (при посредстве кого-чего-л.) =йан; послать с курьером курье- ры нан ыыт; уехать со скорым поездом түргэн поеһынан бар; 7. с те. п. (указывает на лицо или предмет, на которые распространяется действие, состояние): *поспешить с отъездом барарга тиэтэй; собраться с мыслями өйгүн-төйгүн булун; у него плохо с сердцем кини сүрэҕэ куһаҕан, кини сүрэҕэ ыалдьар; 8. *с те. п. (при наступлении чего-л.) аайы; с годами взгляды меняются киһи саа-һырдаҕын аайы санаата уларыйан иһэр.

хамсаабат баайга-дуолга сыһыаннаах илии охсуһуу

дохуот уонна ороскуот симиэтэлэрэ

көнүллэнэр хал-баҥнааһыннар уонна олордуулар табылыыссалара (араас олордуулар (посадка) арыттарын (зазоры) уонна сөптөөх (номинальный) кээмэйдэр муҥутуур улахан уонна кыра хадьайыыларын (отклонение) уонна көҥүллэнэр халбаҥнааһыннар (допуск) чыыһыланан суолталарын а. э. кэриннэрин көрдөрөр табылыысса.)

нареч
буоллун чэ, буоллун баҕар

нареч
сэрэйбит курдук, санаабыт курдук

механизмнар уонна массыыналар түөрүйэлэрэ (механизмнар уонна массыыналар уратыларын (свойства) итиэннэ систиэмэлэрин чинчийии уопсай ньымаларын уонна бырайыактааһыны үөрэтэр үөрэх (наука).)

тыа сирин нэһилиэнньэтэ хойуутук олорор сирэ-уота

тыа сирин нэһилиэнньэтэ сэдэхтик олорор сирэ-уота

судаарыстыбаннай уонна муниципальнай бас билиини салайыы

федеральнай нолуоктар уонна хомуурдар

кэккэлэһэ (параллельный (көбүтүү-лээх бастайааннай сүүрээн электрическэй хамсатааччыта) — сүүрээни тэннэ көбүтэргэ анаан дьаакырын уонна электричествоны көбүтэрин (возбуждения) мотуоктуу эри-ирдэрэ кэккэлэһэ холбоммут, бастайааннай электрическэй сүүрээнинэн үлэлиир уонна саамай киэҥник тарҕаммыт электрическэй хамсатааччы.)

утуу-субуу көбүтүүлзэх бастайааннай сүүрээн электрическэй хамсатааччыта (сүүрээни утуу-субуу көбүтэргэ анаан дьаакырын уонна уһугуннарарын (көбүтэрин) мотуоктуу эриирдэрэ утуу-субуу холбонуллубут электрическэй хамсатааччы. У-с. к. б. с. э. х. сэдэхтик туттуллар.)

сущ
кыл

туранныйыы (бааһынаҕа, ходуһаҕа ууну наһаа куттарыы түмүгэр сир кырыс аннынааҕы уу тун (грунтовые воды) таһыма үрдээ-һиниттэн урут аллараа араҥаларга сөнмүт туустар өрө көбөн тахсыылара, кунустаах үрүт арананы тууһурдуу-лара.)

с. 1. (по гл. заболачивать) бадараанырдыы, бадараан оҥорон кэбиһии; 2. (по гл. заболачиваться) бадараанырыы, бадараан буолан хаалыы.

кырыс бадараанныйыы-та (сир ньуурун үөһээ араҥатыгар уу наһаа хонуутун а. э. мунньуллуутун түмүгэр бааһына, ходуһа туругун үгүс өрүттээх уларыйыыта (сиигэ, үүнэр үүнээйитэ) а. э. кырыска урут баар химическэй, биологическай, механический көстуүлэр кэһиллиилэрэ.)

лафет (артиллерия орудиетын ста-нога).

1. (взмах) дайбааһын; 2. (шагживотного при беге) хардыы, ойуу; # одним махом тута, биирдэ; дать маху сыыһа бэрдэр, сыыс; во весь мах бөтөрөҥүнэн, буут быстары-нан.

Т. С. Мальцев ньыматынан бааһынаны оноруу (сири танастааһынна Т. С. Мальцев киллэрбит (50-с сыллар-даахха) сана ньыматын туһаныы — үс-түөрт сыл устата бааһына буорун тиэрбэккэ эрэ 40-50 см дириннээхтик көбүтэ-көбүтэ эрэ бурдугу ыһыы (Урал уонна Apgaa Сибиир оройуоннарыгар).)

(со-, съ=) приставка, суолтатынан туохтууру үөскэтиигэ туттуллар уонна бэлиэтиир: 1) бииргэ холбоопуну, холбоһууну, түмсүүнү, хол. связать холбуу баай; созвать ыҥыр, ыҥыртаа; 2) үөһэттэн аллара түһүүнү, хол. спрыгнуть ыстанан түс; сбросить түҥнэри бырах, түһэр; 3) ханнык эмэ сиртэн, ньууртан тугу эмэ тууран, ургээн, быһан, охсон ылыыны, хол. скосить хотуурунан охсон ыл; срезать быпан ыл.

предл
(р. п.) ким, туох үрдүттэн тэйбити, ылбыты, түспүтү эҥин көрдөрөргө туттуллар (с дерева - мастан; с плеча - санныттан)

собир. урюк (кыра абрикос хатарыллыбыта).

эпиграф (1. былыргы пааматынньык суруга; 2. лит. айымньы иннигэр кини сүрүн идеятын көрдөрөр цитата).