м. ориентир, бэлиэ, ыйык; световой ориентир уот бэлиэ.

микромер (окоһук, дэтээл тас кээ-мэйин мээрэйдииргэ аналлаах төһүү-тиистээх механизмнаах прибор, арыт ортопист дэнэр. Кээмэйи эргичиҥнийр, кииннэ олорбут ыйык (стрелка) квмөтүнэн кээмэйдээһин кэрдиистэригэр көрдөрөр. Прибор төһүү-тиистээх механизмын оннугар куруһуна олордуллубут буоллаҕына микрокатор диэн атыннык ааттыыллар.)

осциллограф (тургэнник уларыйа турар икки эбэтэр хас даҕаны, холобура, электрическэй эбэтэр электрическэйгэ кубулутуллар кэриҥнэр бэйэ-бэйэлэриттэн тутулуктарын, уларыйыыларын сибээһин кэтээн көрөргө аналлаах кээмэйдиир прибор. Электрическэй күүрүү, тыбыл эбэтэр баттааһын, температура, түргэтээһин о. д. а. кэриннэрэ уларыйыыларын О. кумааҕыга бэйэтэ суруйан эбэтэр ыйык (стрелка) көмөтүнэн көр-дөрөн биэрэн иһэр.)

II несов. (предполагаться) сабаҕалан, былааннан; отпуск намечается в июле уоппуска от ыйыгар сабаҕаланар

I несов. что 1. (разрабатывать проект) бырайыактаа, бырайыакта оҥор; 2. и с неопр. (предполагать) былааннаа, былааннан; я проектирую уехать в августе мин атырдьах ыйыгар барарга былаан-нанабын.

прил. 1. (невиданный) хаһан да буолбатах^ киһи билбэтэх; небывалый урожай хаһан да үүммэтэх үүнүү; небывалая для мая жара ыам ыйыгар киһи билбэтэх куйааһа; 2. (вымышленный) баар буола сылдьыбатах, киһи итэҕэйбэт.

1. нареч. итиитик, суостаахтык; 2. в знач. сказ. безл. куйаас, итии; в июле в Ташкенте очень жарко от ыйыгар Ташкентга олус куйаас; мне стало жарко мин итииргээ-тим; 3. нареч. перен. (страстно, пылко) омуннаахтык, уохтаахтык, төлөннөөхтүк; жарко обсуждать омуннаахтык дьүүллэс.

1. нареч. табыгастаахтык, тупсаҕайдык, үчүгэйдик; 2. в знач. сказ. безл. табыгастаах, сөп, үчүгэй; мне и здесь удобно миэхэ манна да үчүгэй; 3. в знач. сказ. безл. (подхо- дит) табыгастаах, тоҕоостоох; мне удобно поехать в отпуск в августе мин уоппускабар атырдьах ыйыгар барарым табыгастаах; 4. в знач. сказ. безл. (уместно, прилично) табыгастаах; мне не совсем удобно говорить ему так мин киниэхэ итинник этэрим оччо табыгаһа суох.

1) луна; месяц; толору ый а) полная луна; б) полнолуние; эргэ ый месяц на ущербе; ый саҥата новолуние; ый сырдыга свет луны; Ый аргыһа спутник Луны; Ый өлүүтэ затмение Луны; Ыйга түс = прилуниться; Ыйга түһүү прилунение; 2) месяц (часть года); ый устата в течение месяца; ый аайы ежемесячно; ый баһыгар-атаҕар раз в месяц; ый саҥатыгар в начале месяца; ый хонуга дни месяца; 3) уст. металлическое изображение луны (на одежде шамана) # ый быыһа хараҥа непроглядная темень, тьма кромешная; ыйыгар тиийбит на последнем месяце беременности (о женщине).

1) добираться до кого-чего-л.; достигать кого-чего-л.; куоракка тиий = добраться до города; 2) прям., перен. доходить, доставать; хватать, быть достаточным; уу тобукпар тиийэр вода доходит мне до колен; бу ураҕас тиийиэ дуо ? этого шеста хватит?; кыайан бааллыбат , быата тиийбэт не завязывается — верёвки не хватает; төһө күүскүт тиийэринэн үлэлээҥ работайте, сколько хватит сил ; үс солкуобай тиийбэт не хватает трёх рублей; киһи хараҕын уота тиийбэт за пределами видимости; хамнаһа бэйэтигэр тиийэр зарплаты ему хватает; өйүөбүт икки күҥҥэ тиийииһи провизии у нас хватит на два дня; муҥур уһукка тиий = дойти до крайней степени чего-л.; муҥур уһуктарыгар тиийэн төнүннүлэр отчаявшись, они повернули обратно; турдарбын халлааҥҥа тиийиэм этэ загадка если бы встал, достал бы до нёба (суол дорога); 3) перен. доживать; сүүһүгэр тиийбитэ он дожил до ста лет; онуоха тиийбэтэрбин не дожить (букв. не дойти) бы мне до этого; 4) в сочет. с ф. на =рга основного гл. выступает в роли вспомогательного гл. и означает вынужденность совершаемого действия: төннөргө тиийииһи- бин мне придётся возвратиться; маны ыларга тиийэҕин тебе придётся взять это; 5) в отриц. ф. в нек-рых оборотах переводится как хуже, слабее; киниэхэ тиийбэк-кин дуо ? разве ты хуже его? # оннукка тиийбэтэрбин как бы со мной такого не случилось; ыйыгар тиийбит дьахтар женщина на последнем месяце беременности (букв. достигшая последнего месяца).